زین‌الدین کشی، نخستین چهرۀ اشراقی پس از سهروردی
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفی
1 - تهران
کلید واژه: زین‌الدین کشی حدائق الحقایق سهروردی حکمةالاشراق,
چکیده مقاله :
در تاریخ فلسفة اسلامی، شهرزوری نخستین و شاید مهمترین شارح حکمةالاشراق و مکتب سهروردی معرفی شده است. اما این ادعا زمانی میتواند درست باشد که در دورة زمانی میان سهروردی و شهرزوری حکیمی به فلسفة اشراق توجه خاص نکرده باشد؛ اگر بدانیم که شهرزوری خود از حکیمی دیگر بهره برده است، باید در این دیدگاه رایج تجدید نظر کنیم. این حکیم، زین‌الدین کشی، صاحب حدائق الحقایق است که پیش از شهرزوری چنین التفاتی به آموزه‌های فلسفة اشراق داشته است. تأثیرپذیری کشی از سهروردی، افزون بر ترتیب تدوین مواضع کتاب حدائق الحقایق، بطور ويژه در فصلي مستقل که به بحث نور و اقسام آن اختصاص یافته، خود را بخوبی نشان میدهد؛ این فصل درواقع چکیده‌یی از همة مباحث کتاب حکمةالاشراق است. مقالۀ حاضر با بررسی سیر مباحث کتاب و مقایسه و تحلیل فقراتی از حدائق الحقایق نشان میدهد که پیش از شهرزوری، زین‌الدین کشی به اندیشۀ سهروردی توجه نشان داده و میتوان او را در این رویکرد مقدم بر شهرزوری و نخستین اندیشمند اشراقی بعد از سهروردی دانست.
In the history of Islamic Philosophy, Shahrzurī has been introduced as the first and perhaps most important commentator of Ḥikmat al-ishrāq and Suhrawardī’s school of philosophy. This could be correct provided that no philosopher had ever paid any particular attention to Illuminationist philosophy in the time interval between Suhrawardī and Shahrzurī. If we learn that Shahrzurī himself was influenced by another philosopher, we need to revise the common view in this regard. This philosopher was Zayn al-dīn Kāshī, the author of Ḥadā’iq al-ḥaqāyiq, who studied the teachings of Illuminationist philosophy prior to Shahrzurī. Suhrawardī’s influence over Kāshī, in addition to the order of the chapters in Ḥadā’iq al-ḥaqāyiq, is clearly visible particularly in an independent chapter on the types of light (nūr). This chapter is in fact a summary of all the discussions in Ḥikmat al-ishrāq. Through a study of the order of the discussed problems in Ḥadā’iq al-ḥaqāyiq and a comparative analysis of some of the chapters of the book, the present paper reveals that Zayn al-Dīn Kāshī paid attention to Suhrawardī’s philosophy before Shahrzurī. Therefore, he must have adopted this approach prior to Shahrzurī and must have been the first Illuminationist thinker after Suhrawardī.
ابن‌سینا (1375) الاشارات والتنبیهات (بهمراه شرح محقق طوسی)، قم: نشر البلاغه.
ابن‌سینا (1404ق) الشفاء، الطبيعيات، قم: كتابخانة آيت‌الله مرعشي.
ابوریان، محمدعلی (1372) مبانی فلسفة اشراق از دیدگاه سهروردی، ترجمه محمدعلی شیخ، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
اخوان الصفاء (1412ق) رسائل اخوان الصفاء وخلان الوفاء، بيروت: الدار الاسلامية.
اميد، مسعود (1384) سه فيلسوف مسلمان: شيخ‌اشراق، ملاصدرا، علامه‌طباطبايي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
خونجی، افضل‌الدين (1389) کشف الأسرار عن غوامض الأفکار، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
ديلمي، حسن بن محمد (1412ق) ارشاد القلوب الي الصواب، قم: شريف رضي.
رازی، فخرالدین (1384) شرح الاشارات والتنبیهات، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
رازی، فخرالدین (1986) لباب الاشارات والتنبیهات، تحقيق احمد حجازی السقا، قاهرة: مکتبة الکلیات الازهرية.
سهروردی، شهاب‌الدین (1373) حکمة الاشراق، تصحيح هانري كربن، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
سهروردی، شهاب‌الدین (1375) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تصحيح هانري کربن و ديگران، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شهرزوری، شمس‌الدین (1372) شرح حکمة الاشراق، تصحيح و تحقيق حسين ضیائی تربتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شهرزوری، شمس‌الدین (1383) رسائل الشجرة الالهية فی علوم الحقائق الربانية، تصحيح نجفقلي حبیبی، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
شیرازی، قطب‌الدین (1383) شرح حکمة الاشراق، تصحيح عبدالله نوراني و مهدي محقق، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1375) شرح الاشارات والتنبیهات مع المحاکمات، قم: نشر البلاغه.
غزالی، ابوحامد (1416ق) مجموعه رسائل الامام الغزالی، بيروت: دار الفکر.
کشی، زین‌الدین (بيتا) حدائق الحقائق، نسخة خطی فاضل احمد پاشا، ترکیه، ش 864.
نوربخش، سیما (1383) نور در حکمت سهروردی، تهران: محبی.