پيدايي مفهوم «ردائت» در تاريخ اخلاق فلسفي در عالم اسلام با تأكيد بر انديشه خواجه نصير الدين طوسي
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفی
1 - دانشگاه زنجان
2 - دانشگاه زنجان
کلید واژه: حدوسط ارسطو معيار کمي معيار کيفي ردائت خواجه طوسي عضدالدين ايجي,
چکیده مقاله :
قاعده حد وسط ارسطو، در خوانشي شايع بمعناي پرهيز از افراط و تفريط ـ که در نگاه بدوي تا حدي مفهومي کمي است ـ در نظر گرفته شده است. اين خوانش با نقدهايي از سوي صاحب‌نظران حوزه اخلاق مواجه شده است. متفکران مسلمان نيز در نقد و بررسي و احياناً تقويت آن گامهايي برداشته‌اند. مهمترين گام در ترميم اين قاعده، واردکردن مفهوم «ردائت» به اخلاق فلسفي در جهان اسلام است. اين مفهوم در کنار کميت به کيفيت توجه کرده و نقصهاي قاعده حدوسط ارسطو را ترميم ميکند. نکته جالب توجه اين است که خوانش دقيق متون ارسطو نيز مؤيد حضور عنصر ردائت در نظام اخلاقي وي است. اين مفهوم را اولين بار خواجه طوسي در بخشهايي از اخلاق ناصري طرح کرد و سپس قاضي عضدالدين ايجي آن را در جاي منطقيتري از مباحث اخلاقي قرار داد و از آن پس، بسياري از اخلاقيون مسلمان آن را پذيرفته و در آثار خود درج نمودند. نوشتار حاضر، پيدايي و سير تاريخي اين مفهوم و نيز اهميت آن را طرح و بررسي خواهد کرد.
Aristotle’s principle of middle term is commonly defined as avoiding excess and defect, which seems to be a quantitative concept at first sight. This interpretation has received some criticisms from the authorities in the field of ethics. Muslim thinkers have also taken some steps to criticize, examine, and possibly improve this principle. Their most important attempt in this regard has been the introduction of the concept of malignity to philosophical ethics in the world of Islam. This concept pays attention to both quality in addition to quantity and remedies some of the defects of Aristotle’s principle of middle term. It is noteworthy that an accurate review of Aristotle’s texts also indicates the presence of the element of malignity in his ethical system. This concept was firstly introduced by Khwajah Nasir al-Din Tusi in some parts of Akhlaq-i nasiri, and later Qadi Izzuddin Iji placed it in a more logical section among ethical discussions. Following them, many Muslim experts in the field of ethics accepted their idea of this concept and discussed it in their works. The present paper aims to explore the historical development of the concept of malignity and examine its significance in the related fields.
ابن‌سينا، رساله البرّ و الإثم در: شمس الدين، عبدالاميرز، المذهب التربوي عند ابن‌سينا من خلال فلسفته العمليه، الشرکه العالميه للکتاب ش م ل، چ1، 1988م. #
ابن‌منظور، لسان العرب، قاهره، دار المعارف، بي‌تا. #
ارسطو، اخلاق نيکوماخوس، ترجمه و تمهيد صلاح‌الدين سلجوقي، تهران، محمدابراهيم شريعتي افغاني (عرفان)، 1386. #
ارسطو، اخلاق نيکوماخوس، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، انتشارات طرح نو، 1385. #
انيس، ابراهيم؛ منتصر، عبدالحليم، المعجم الوسيط، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، چ3، 1367/ 1408.ق. #
جاهد، محسن؛ اترک، حسين، «قاعده حدّ وسط ارسطو و نقاط عطف تاريخي آن در جهان اسلام»، فصلنامه تاريخ فلسفه، ش10، 1391. #
دشتکي شيرازي، امير غياث‌الدين منصور، اخلاق منصوري، تصحيح علي محمد پشت‌دار تهران، انتشارات اميرکبير، 1386. #
دواني، جلال الدين، اخلاق جلالي، تهران، انتشارات اطلاعات، 1391. #
طريحي، فخرالدين، مجمع البحرين، تهران، انتشارات کتابفروشي مرتضوي، 1362. #
طوسي، خواجه نصيرالدين، اخلاق ناصري، تصحيح و تنقيح مجتبي مينوي و عليرضا حيدري، تهران، انتشارات خوارزمي، چ6، 1385. #
فارابي، ابونصر، فصول منتزعه، تحقيق فوزي متري نجار، انتشارات الزهراء، 1405.ق. #
فاني کشميري، محسن، اخلاق عالم آرا، تصحيح خ. ، جاويدي، اسلام‌آباد، مرکز تحقيقات فارسي ايران و پاکستان، 1361/ 1402.ق. #
قزويني، محمد حسن، کشف الغطاء عن وجوه مراسم الاهتداء، بکوشش محسن احمدي، قزوين، الحوزه العلميه قزوين، 1380. #
منابع انگليسي:
Gottlieb, Paula, The Virtue of Aristotle’s Ethics, Cambridge, 2006. #
Hursthouse, Rosalind, “The Central Doctrine of The Mean”, in Kraut, Richard, The Blackwell Guide to Aristotle’s Nicomachean Ethics, Blackwell publishing, 2006. #
Urmson, J.O., Aristotle's Ethics, Blackwell, 1988. #