ملارجبعلی و ملاصدرا در مواجهه با اثولوجیا
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدیدعلی کرباسی‌زاده اصفهانی 1 , فریده کوهرنگ بهشتی 2 *
1 - دانشگاه اصفهان
2 - دانشگاه اصفهان
کلید واژه:
چکیده مقاله :
اثولوجیا اثر فلوطین که سالها به اشتباه به ارسطو نسبت داده میشد، همة فیلسوفان جهان اسلام از جمله ملارجبعلی تبریزی و صدرالمتألهین شیرازی را تحت‌تأثیر قرار داده است؛ هرچند این دو حکیم در یک زمان میزیسته‌اند و متعلق به مکتب اصفهان بوده و مسائل یکسانی برای آنها مطرح بوده و هر دو در تأیید برخی از اقوال خود به اثولوجیا استناد کرده‌اند، اما در تاریخ فلسفه دو جریان کاملاً متفاوت را هدایت کرده و در مقابل هم قرار گرفته‌اند؛ چرا که ملارجبعلی بشدت دغدغه‌های کلامی داشته و پذیرش اشتراک معنوی وجود بین واجب و ممکن و انتساب صفات به ذات باریتعالی را به دور از تنزیه و منافی آیات و روایات میدانسته، برخلاف ملاصدرا که او نیز با دغدغه‌های کلامی و عرفانی، با طرح تشکیک وجود، این مسائل را حل شده میپنداشته است. اما نكتة قابل توجه این است که چگونه دو فیلسوفی که در مسائل مختلف آراء متضادی دارند از یک کتاب واحد بهره برده و از آن نقل‌قول کرده‌اند! اگرچه تأثیر اثولوجیا در مبانی فکری و عقیدتی این دو حکیم انکارناپذیر است، اما در اینجا بنظر میرسد چون این کتاب را از آنِ ارسطو و ارسطو را حکیمی الهی میدانسته‌اند، سعی داشتند عبارات این کتاب را در تأیید آراء خود بیان کنند تا اعتبار اقوالشان را فزونی بخشند و بنابرین هریک از منظر خود به این کتاب نگریسته و مضامین آن را درک کرده است و هر کجا آن را سازگار با مبانی خود دیده، پذیرفته و در تأیید عقایدش آورده است و هر کجا آن را ناسازگار با مبانی خود یافته، بی‌اعتنا از آن گذشته و یا سعی در توجیه آن داشته است.
Uthulujia by Plotinus, which had been mistakenly attributed to Aristotle for many years, has influenced all Muslim philosophers, including Mulla Rajabali Tabrizi and Mulla Sadra. Although both philosophers were contemporary with each other, followed the School of Isfahan, dealt with similar problems, and resorted to Uthulujia in order to confirm their own ideas and theories, they led two completely different philosophical trends in the history of philosophy and, in fact, stood against each other. Mulla Rajabali’s great attachment to Kalami issues persuaded him to believe that accepting the univocality of the Necessary Being and the possible beings and attributing different adjectives and qualities to the divine essence is far from God’s incomparability to other things and against Qur’anic verses and traditions. However, Mulla Sadra, in spite of his interest in Kalami and gnostic issues, believed that such problems could be solved in the light of his theory of the gradation of existence. Nevertheless, the noteworthy point is how is it possible for two philosophers with opposing ideas regarding different problems to have benefitted and quoted from the same book! Although the influence of Uthulujia over the philosophical and ideological principles of these two philosophers is undeniable, it seems that, since both believed that this book was written by Aristotle, whom both considered to be a divine philosopher, they tried to refer to this book in order to confirm their ideas and prove their validity. Thus each looked at Uthulujia from his own point of view and perceived its content based on his own ideas. Wherever they saw it consistent with their own principles, they quoted the related statements in order to confirm their ideas, and wherever they saw its content inconsistent with their views, they ignored it or tried to justify the case.