ماهيت مکان در تاريخ فلسفه اسلامي
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفی
عبدالرسول عبوديت
1
(مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني)
کلید واژه: بعد مجرد بعد مفطور فراغ متوهم بعد موهوم حجم منتزع ,
چکیده مقاله :
مکان ويژگيهاي شناخته‌شده‌‌يي دارد که همة متفکران پذيرفته‌اند؛ مانند اينکه مکان ظرف متمکن است، متمکن مکان را پر ميکند؛ امکان ندارد دو متمکن در يک زمان و در يک مکان وجود يابند، متمکن ميتواند با حرکت مکان را طلب کند يا آن را ترک کند، مکان، قابل انقسام به مکانهاي کوچکتر است و... ازاينرو، وجود مکان در خارج امري بديهي تلقي شده است. اگر اختلاف‌نظري وجود دارد، در ماهيت مکان است؛ اينكه آن شيئي که داراي ويژگيهاي پيش‌گفته است، چيست. در اين ميان، آرائي وجود دارد که بوضوح با برخي از اين ويژگيها سازگاري ندارد و از اينرو مردود شناخته شده است؛ مانند اينکه مکان جسم همان مادة جسم يا همان صورت آن است و... . رأي ارسطو بيش از همه مقبول افتاده و فارابي و ابن‌سينا آن را پذيرفته‌اند. ايشان برآنند که مکان سطح دروني جسم حاوي است که با سطح بيروني جسم محوي مماس است. پس از اين رأي، نظري که مکان را بعد مجرد ميداند در ميان فيلسوفان نامدار طرفداراني دارد. رأي برخي متکلمان مبني بر اينکه مکان همان فراغ متوهم است، چون همان قول به خلأ است، از نظر فيلسوفان مردود است. سرانجام، با ديدگاه فيلسوفان متأخرتر مواجهيم که مکان را به حجم تأويل كرده‌اند.
Place enjoys some specific characteristics which are accepted by all thinkers; for example, place is the receptacle of the emplaced; the emplaced occupies place; it is impossible for two emplaced things to exist at the same time in the same place; the emplaced can seek for a place or leave it through motion; place can be divided into smaller places, etc. Accordingly, the existence of place in the outside is considered to be evident, and if there are any disagreements, they pertain to the nature of place. Now, the question is which entity possesses the above-mentioned characteristics. There are certain views which are clearly inconsistent with some of these features and are, therefore, rejected; for example, the place of a thing is the same as its matter or form. Regarding this issue, Aristotle’s view is more acceptable than others and has been confirmed by Farabi and Ibn Sina. They believe that place is the internal surface of the container which is tangent with the external surface of the contained. The next view which is supported by some well-known philosophers indicates that place is the immaterial dimension. However, the idea of some mutikallimun entailing that “place is the same imagined vacuum” is rejected in the view of philosophers because it refers to vacuum. Finally, more recent philosophers interpret place as volume.
ابن‌سينا، الشفاء، الطبيعيات، قم، مکتبة آية الله العظمي المرعشي النجفي، ج 1، 1404 ق.#
تفتازاني، سعدالدين، شرح المقاصد، قم، الشريف الرضي، ج 2، 1370.#
جرجاني، ميرسيدشريف، شرح المواقف، قم، الشريف الرضي، ج5، چ1، 1325ق.#
حلّي، نهاية المرام في علم الکلام، قم، مؤسسة الامام الصادق، ج1، 1419 ق.#
رازي، فخرالدين، المباحث المشرقية، قم، بيدار، چ 2، ج 1، 1418 ق.#
شهرزوري، شمس‌الدين محمد، الشجرة الالهيه، تهران، مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران، ج 2، 1383.#
طباطبايي، محمدحسين، بداية الحکمة، قم، مؤسسة النشر الاسلامي، 1364.#
طباطبايي، محمدحسين، نهاية الحکمة، تصحيح و تعليق غلامرضا فياضي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، 1390.#
عبوديت، عبدالرسول، حکمت صدرايي به روايت علامه طباطبايي، قم، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، 3 ج، 1395.#
عبوديت، عبدالرسول، درآمدي به نظام حکمت صدرايي، تهران، انتشارات سمت، چ 6، ج 3، 1392.#
لاهيجي، عبدالرزاق، شوارق الالهام، قم، مؤسسة الامام الصادق، ج 3، 1426.#
مصباح، محمدتقي، تعليقه علي نهاية الحکمة، قم، نشر در راه حق، 1405 ق.#
ملاصدرا، اسفار الاربعه، دار احياء التراث العربي، ج 4، چ 2، 1981م.#
ملاصدرا، تعليقه بر الهيات شفا، تصحيح، تحقيق و مقدمه نجفقلي حبيبي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، بنياد حکمت اسلامي صدرا، ج 1، 1382.#
ملاصدرا، شرح الهداية الاثيرية، تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، بنياد حکمت اسلامي صدرا، ج 1، چ1، 1393.#