تحليل و نقد نگرش تقلیل¬گرایانه به فلسفة اسلامی
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفیزهرا مظاهری 1 * , سیدمحمدکاظم علوی 2
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشکدة حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران؛ استاد مدعو گروه فلسفه، دانشکدة حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: فلسفة اسلامی, رابطة دین و فلسفه, فلسفة یونانی, الهیات و کلام اسلامی, فلسفة عربی,
چکیده مقاله :
یکی از مناقشه‌هاي معاصر دربارة فلسفة اسلامی، مناقشه در اصالت آن، يعني پرسش از «امكان فلسفة اسلامي» است. این مسئلة هویتی، در تاریخ و آیندة فلسفه اسلامی تأثیري بسزا دارد. آراء منکران اصالت فلسفة اسلامی ـ اعم از مستشرقان، مورخان غربی، برخی از عرب زبانان و مخالفان هرگونه فلسفة دینی ـ را میتوان تقلیلگرایانه دانست. در این نظريات، فلسفة اسلامی به چند موضوع فروکاسته شده است: فلسفه‌يی تقليدگر از فلسفه یونان، کلام و الهیات اسلامی و فلسفة عربی. مستشرقان و مورخان مخالف، فلسفة یونانی را اصل و فلسفة اسلامی را فرع بر آن دانسته اند. برخی مخالفان با پافشاري بر عدم سازگاری دین و فلسفه، تلاش براي ایجاد فلسفة اسلامی را بیهوده دانسته و با اعتقاد به عدم امکان فلسفة دینی، ازجمله فلسفة اسلامی، قید اسلامی برای فلسفه ـ‌بعنوان علم تعقلی ـ را جایز ندانسته و فلسفة اسلامی را همان کلام و الهیات پنداشته اند. مخالفان دیگر، ازجمله عرب زبانان، از بكارگيري تعبير فلسفة اسلامی امتناع ورزیده و با توجه به زبان متون فلسفی در سنت اسلامی، آن را فلسفة عربی نامیده‌اند. آنها فلسفة عربی را مختص به نژاد عرب تلقي كرده و همان را محقق در تاریخ فلسفه دانسته‌اند. مقاله پيش‌رو به تحلیل و نقد مدعیات تقلیلگرایانه در باب فلسفة اسلامي پرداخته و تلاش ميكند اصالت آن را بعنوان واقعیتي تاریخی، اثبات و از ضرورت آن دفاع نمايد.
One of the recent debates regarding Islamic philosophy focuses on its originality and the questions of the “possibility of Islamic philosophy”. This identity-related problem has a significant effect on the history and future of Islamic philosophy. The view of the opponents of the originality of this denomination, including Orientalists, Western historiographers, some Arab scholars, and those who are against any kind of religious philosophy can be considered to be reductionist. In their theories, they have reduced Islamic philosophy to a philosophy imitating Greek philosophy, Islamic Kalām and theology, and Arabic philosophy. Opposing Orientalists and historiographers view Greek philosophy as the base and Islamic philosophy as one of its branches. Some of the opponents believe that any attempt at establishing Islamic philosophy is in vain by insisting on the incompatibility of religion and philosophy. Moreover, by rejecting the possibility of religious philosophy, including Islamic philosophy, they maintain that the use of the word Islamic as an adjective for philosophy, as an intellectual science, is not justified and, thus, equate Islamic philosophy with Kalām and theology. Some other opponents, including Arabs, avoid the use of the phrase “Islamic philosophy”, and, by emphasizing the language of philosophical texts in Islamic tradition, call it Arabic philosophy. They limit Arabic philosophy to the Arab race and believe that this view is supported by history of philosophy. The present paper provides a critical analysis of the proponents of reductionist approaches to Islamic philosophy and aims to demonstrate and defend the necessity of its originality as a historical reality.
ابراهیمی¬دینانی، غلامحسین (1376) ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج1، تهران: طرح نو.
ابراهیمی¬دینانی، غلامحسین (1377) ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، ج2، تهران: طرح نو.
ابراهیمی¬دینانی، غلامحسین (1385) «فلسفة اسلامی: هستی و چیستی»، نقد و نظر، شمارهاي 41 و 42، ص 31ـ4.
ابراهیمی¬دینانی، غلامحسین (1389) درخش ابن¬رشد در حکمت مشاء، تهران: نشر علم.
ابراهیمی¬دینانی، غلامحسین (1393) فیلسوفان یهودی و یک مسئله بزرگ، تهران: هرمس.
ابراهیمی¬دینانی، غلامحسین (1396) عقلانیت و معنویت، تهران: هرمس.
ابن¬سینا (1376) الالهیات من الکتاب الشفا، تحقیق حسن حسن¬زاده آملی، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
اذکائی (سپیتمان)، پرویز (1384) حکیم رازی، تهران: طرح¬ نو.
اکبریان، رضا (1386) مناسبات دین و فلسفه در جهان اسلام، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
الجابری، محمدعابد (1387) ما و میراث فلسفی¬مان، ترجمة سیدمهدی آل¬مهدی، تهران: ثالت.
الجابری، محمدعابد (1394) بازخوانی تاریخ¬ فلسفه در شرق اسلامی، ترجمة اسماعیل باغستانی، تهران: هرمس.
الجابری، محمدعابد (1991م) التراث و الحدثة، بیروت.
انصاری، عبدالله (1380) آئینه¬های فیلسوف، تهران: سروش.
بدوی، عبدالرحمن (1980م) التراث الیونانیة و الحضارة الاسلامیة، بیروت: دار العلم.
خسروپناه، غلامحسین (1387) فلسفۀ فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
خندان، علی‌اصغر (۱۳۸۴) مغالطات، قم: بوستان کتاب.
دوستدار، آرامش (1383) امتناع تفکر در فرهنگ دینی، پاریس: خاوران.
دیبور، تی. جی. (1343) تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمة عباس شوقی، تهران: عطایی.
راسل، برتراند (1365) تاریخ فلسفۀ غرب، ترجمة نجف دریابندری، تهران: پرواز.
رئیس¬زاده، محمد؛ عباسی، بابک؛ هاشمی، محمدمنصور (1384) درد فلسفه، درس فلسفه (جشن¬نامه کریم مجتهدی)، تهران: کویر.
ژیلسون، اتین (1370) روح فلسفه در قرون وسطی، ترجمة علیمراد داودی، تهران: علمی و فرهنگی.
ژیلسون، اتین (1371) عقل و وحی در قرون وسطی، ترجمة شهرام پازوکی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیق فرهنگی.
ژیلسون، اتین (1380) نقد تفکر فلسفی غرب: از قرون وسطی تا اوایل قرن حاضر، ترجمة احمد احمدی، تهران: سمت.
ژیلسون، اتین (1386) فلسفۀ اسلامی و یهودی، ترجمة حسن فتحی، تهران: حکمت.
سهروردی (1377) حکمة¬ الاشراق، بکوشش جعفر سجادی، تهران: دانشگاه تهران.
ژیلسون، اتین (1380) مجموعه مصنفات شيخ اشراق، ج1، بکوشش هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
صلیبا، جمیل (1989ق) تاریخ الفلسفة العربیة، بیروت: الشرکة العالمیة للکتاب.
طباطبایی، سيدمحمدحسین (1361) علی و فلسفه الهی، ترجمة سید ابراهیم سیدعلوی، قم: انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سيدمحمدحسین (1364) اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
طباطبایی، سيدمحمدحسین (1386) شیعه در اسلام، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، سيدمحمدحسین (1387) شیعه، قم: بوستان کتاب.
عبدالرزّاق، مصطفی (1381) زمینۀ تاریخ فلسفۀ اسلامی، ترجمة فتحعلی اکبری، آبادان: پرسش.
فارابی (1959م) مبادی آراء اهل المدینه الفاضله، البیر نصری نادر، تصحیح و چاپ المطبعة الکاثولیکیة.
فارابی (1986) الفاظ المستعملة فی المنطق، تصحیح محسن مهدی، بیروت: دار المشرق.
فارابی (1991) المله و نصوص اُخری، تصحیح محسن مهدی، بیروت: دارالمشرق.
فارابی (1995م) تحصیل السعادة، مقدمه، شرح و تعلیقه علم ملحم، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
فارابی (2006) ¬الحروف، قدم له و وضع حواشیه ابراهیم شمس¬الدین، لبنان: الکتب العلمیة.
فخری، ماجد (1389) سیر فلسفه در جهان اسلام، ترجمة گروهي، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فنایی¬اشکوری، محمد (1395) «مقدمه¬ای بر فلسفه اسلامی و تاریخ آن»، درآمدی بر تاریخ فلسفۀ اسلام، تهران: سمت.
کُربن، هانری (1358) تاریخ فلسفه ¬اسلامی، ترجمة اسدالله مبشری، تهران: امیرکبیر.
کندی، ابویوسف یعقوب ابن اسحاق (1360) نامۀ کندی به المعتصم بالله در فلسفۀ اولی، مقدمة احمدفؤاد الأهوانی، ترجمة احمد آرام، تهران: سروش.
کندی، ابویوسف یعقوب ابن اسحاق (1950م) مجموعه رسائل کندی، ج1، قاهره.
لیمن، الیور (1383) «مقدمه در تاریخ فلسفة اسلامی»، تاریخ فلسفۀ اسلامی، تهران: حکمت.
مجتهدی، کریم (1379) فلسفه در قرون¬وسطی، تهران: امیرکبیر.
مدکور، ابراهیم (1361) دربارۀ فلسفه ¬اسلامی، روش و تطبیق آن، ترجمة عبدالحمید آیتی، تهران: امیرکبیر.
مطهری، مرتضی (1369) مجموعه آثار، ج3، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1376) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
ملکیان، مصطفی (1387الف) «فلسفه اسلامي، پویایی و پایایی»، نقد و نظر، شمارهاي 51 و52، ص91ـ 34.
ملکیان، مصطفی (1387ب) مشتاقی و مهجوری، تهران: نگاه معاصر.
نصر، سیدحسین (1383) «مقدمه در تاریخ فلسفۀ اسلامی»، تاریخ فلسفۀ اسلامی، ج1، تهران: حکمت.
Rennan Ernest. Hiseoiro general et systeme compar – III e’ des Langues semigues. paris, 2eme, ed.
Rennan Ernest., (1882). Aveiroes et l’ Averroisme, historique. Paris: Calmann Le’vy.
Gauthier. L., (1923). Introduction a l’ etude de la philosophie Musulamne’ pan.
Gauthier. L.,, (1934). L’esprit se’mitique et L’espritaryen. Paris.
Tenneman, Willhelm Gottlieb, (1852). A Manual of the history of philosophy, trans: Arthur Johnson & Johan Reynell Morell, London: Harrison & Son.