A Study of the Methodological Development of Interpretive Philosophy in Islam from Kindī to Mīr Dāmād
Research Areas : Historical schools and periods of Islamic philosophy
Seyed Mohammad Hosain Mirdamadi
1
(PhD in Philosophy, University of Isfahan, Isfahan, Iran)
Keywords: Interpretation, philosophy, Religion, methodology,
Abstract :
This study examines the background of pre-Sadrian Islamic philosophers’ method of interpretive or t’awīlī thinking following a descriptive-analytic method. Interpretive philosophy has been defined in different ways; however, its general feature is going beyond the surface meaning of concepts and employing both reason and revelation in interpreting a text. A glance at the historical development of this method demonstrates its general growth, although with some fluctuations, in the Islamic philosophical tradition. This is because the process of t’awīl is rooted in the move from the separation of religion and philosophy towards their graded unity. A method of thinking that leads to unity indicates intellectual growth in case it is based on sound reasoning because the intellect advocates unity while imagination is pluralist. From a historical perspective, it can be said that philosophers’ interpretive thoughts have gradually moved away from defending the opposition of religion and philosophy to accepting that their truths are inseparable. In the case of the former standpoint, philosophers sometimes followed the exoteric meanings of religion and sometimes took side with the intellect and philosophy. However, later they unanimously concluded that religion and philosophy share the same truth that has been expressed in different languages. Therefore, the important point is to perceive their methods and languages and explain the related constraints. Hence, we are witnessing a process of monopoly and partiality instead of universality and holism.
قرآن کریم.
ابراهیمي دینانی، غلامحسین (1384) درخشش ابن‌رشد در حکمت مشاء، تهران: طرح نو.
ابراهیمي دینانی، غلامحسین (1396) نصیرالدین طوسی فیلسوف گفتگو، تهران: هرمس.
ابن‌رشد ابوالولید، محمد بن احمد (1370) بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، ج1، قم: منشورات الرضی.
ابن‌رشد ابوالولید، محمد بن احمد (1969م) فصل المقال فیما بین الحکمة و الشریعة من الاتصال، تحقیق محمد عمار، القاهره: دارالمعارف.
ابن‌رشد ابوالولید، محمد بن احمد (1998م) الکشف عن مناهج الادلة فی عقائد الملة أو نقد علم الکلام ضدا علی الترسیم الایدیولوجی للعقیدة و دفاعاً عن العلم و به الاختیار فی الفکر و الفعل، مع مدخل و مقدمه تحلیلیه، محمد عادب الجابری، بیروت: مرکز درامات الوحدة العربیة.
ابن‌رشد ابوالولید، محمد بن احمد (1999م) فصل المقال فی تقریر ما بین الشریعة و الحکمة من الاتصال او وجوب النظر العقلی و حدود التأویل (الدین و المجتمع)، مع مدخل و مقدمه تحلیلیه محمد عابد الجابری، بیروت: مرکز درامات الوحدة العربیة.
ابن‌سينا (1326) تسع رسائل فی الحکمة و الطبیعیات (النیروزیة فی معانی الحروف الهجائیة)، القاهره: دارالعرب.
ابن‌سينا (1365) معراج‌نامه، تصحیح و تحقیق نجیب مایل هروی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامي‌آستان قدس رضوی.
ابن‌سينا (1368) اشارات و تنبیهات، ترجمه و تبیین حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
ابن‌سينا (1381) الاشارات و التنبیهات، تصحیح و تحقیق مجتبی زارعی، قم: بوستان کتاب.
ابن‌سينا (1400ق) رسائل ابن‌سينا، قم: بیدار.
ابن‌عربي (1370) فصوص الحکم، قم: الزهرا (س).
ابن‌عربي (بیتا) الفتوحات المکّیّه، بیروت: دارصادر.
ابن‌عربي (1389) الانسان الکامل، گردآوری محمود محمود الغراب، ترجمة گل بابا سعیدی، تهران: نیل.
ابن‌عربي (2001م) القسم الالهی بالاسم الربانی، تحقیق و تعلیق محمد عمر الحاجی، بیروت: دارالحافظ.
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق (بیتا) الفهرست، ویراست رضا تجدد، تهران: مروی.
انصاریان، زهیر؛ اكبريان، رضا؛ نبوي، لطف‌الله (1392) «نظریة تمثیل ـ تأویل در اندیشة فارابی بمثابه ابزاری زبانی برای پیوند دین و فلسفه»، جستارهای فلسفۀ دین، شمارة 2، ص58 ـ 25.
پورحسن، قاسم (1382) «هرمنوتیک زبانی در اسلام و غرب» سروش اندیشه، شمارة 7 و 8.
پورنامداریان، تقی (1367) رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی، تحلیلی از داستانهای عرفانی ـ فلسفی ابن‌سينا و سهروردی، تهران: علمي و فرهنگی.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1355) مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق، تصحیح سیدحسین نصر، تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
سهروردی، شهاب‌الدین یحیی (1969م) اللمحات، تحقیق امیل معلوف، بیروت: دارالنهار للنشر.
طوسی، نصیرالدین (1363) روضة التسلیم، مصحح ولادیمیر، ایوانوف و آلکسی یویچ، تهران: جامی.
طوسی، نصیرالدین (1366) آغاز و انجام، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
طوسی، نصیرالدین (1367) اساس‌الاقتباس، تصحيح مدرس رضوي، تهران: دانشگاه تهران.
طوسی، نصیرالدین (1380) بازنگاری اساس الاقتباس، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
طوسی، نصیرالدین (1407ق) تجرید الاعتقاد، تحقیق محمدجواد حسینی جلالی، تهران: مرکز نشر اسلامي.
طوسی، نصیرالدین (1425ق) شرح الاشارات و التنبیهات، تحقيق حسن حسن‌زاده آملی، قم: بوستان کتاب.
عابدی، احمد (1384) «ضوابط تأویل از دیدگاه ابن‌رشد»، اندیشة نوین دینی، شمارة 3: ص 18ـ7.
عبدالمهیمن، احمد (2001م) اشكالية التأويل بين كل من الغزالی و ابن‌رشد، اسكندريه: دارالوفاء.
عبدالمهیمن، احمد (بی¬تا) نظریه المعرفه بین ابن‌رشد و ابن العربی، اسکندریه: دارالوفاء.
عفيفي، ابوالعلاء (1386) شرح فصوص‌الحكم ابن‌عربی، ترجمة نصر‌الله حكمت، تهران: الهام.
علوی عاملی، محمد عبد الحسیب بن احمد (1390) عرش الایقان فی شرح تقویم الایمان، تحقیق علی اوجبی و اکبر ثقفیان، تهران: كتابخانة مجلس شورای اسلامی.
غزالی، ابوحامد محمد (1416ق) الاقتصاد فی الاعتقاد، مصر: المطبعه.
غزالی، ابوحامد محمد (1901م) فصل التفرقة بین الاسلام و الزندقة، مصر: مطبعة الترقی.
فارابی، ابونصر (1405ق/ الف) فصوص الحکم، تصحیح محمدحسن آل یاسین، قم: بیدار.
فارابی، ابونصر (1405ق/ ب) الجمع بین رأیی الحکیمین، قدم له و علق علیه لبیر نصری ناصر، تهران: المکتبه الزهراء.
فارابی، ابونصر (1408ق) المنطقیات، ج 1، قم: كتابخانة آیت الله مرعشی نجفی.
فارابی، ابونصر (1991م) کتاب الملة و نصوص اخری، تحقیق محسن مهدی، بیروت: دارالمشرق.
فارابی، ابونصر (1995م) تحصیل السعاده، قدم له و بوبه و شرحه علی بو ملحم، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
فارابی، ابونصر (1986م/ الف) آراء اهل المدینه الفاضله و مضاداتها، قدم له و علق علیه ألبیر نصری ناصر، بیروت: دارالمشرق.
فارابی، ابونصر (1986م/ب) شرح الفارابی لکتاب ارسطوطالیس فی العبارة، بیروت: دار المشرق.
کربن، هانری (1388) تاریخ فلسفه اسلامی، ترجمه جواد طباطبایی، تهران: کویر.
کندی، یعقوب بن اسحاق (1369ق) رسائل الکندی الفلسفیه، تصحیح محمد عبدالهادی ابوریده، قاهره: دارالفکر العربی.
مجلسی، محمدباقر (1303ق) بحارالانوار، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
محمدی گیلانی، محمد (1379) تکمله شوارق الالهام، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
میرداماد (1374الف) نبراس الضیاء و تسواء السواء فی شرح باب البداء و اثبات جذوی الدّعاء، با حواشی ملاعلی نوری، تحقیق حامد ناجی اصفهانی، تهران: هجرات و میراث مکتوب.
میرداماد (1374ب) القبسات، به اهتمام مهدی محقق، سیدعلی موسوی بهبهانی، ایزوتسو توشيهيكو و ابراهیم دیباجی، تهران: دانشگاه تهران.
میرداماد (1380الف) المختصرات، تهران: میراث مکتوب.
میرداماد (1380ب) جذوات و مواقیت، حواشی ملاعلی نوری، تصحیح و تحقیق علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب.
میرداماد (1381الف) مجموعه مصنفات، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
میرداماد (1381ب) تقدیسات، در مجموعه مصنفات، ج1، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
میرداماد (1381ج) الصراط المستقیم فی ربط الحادث بالقدیم، مصحح علی اوجبی، تهران: میراث مکتوب.
میرداماد (1403ق) التعلیقة علی اصول الکافی، تحقیق سیدمهدی رجائی، قم: خیام.