«تشکيک در کلمه» بعنوان فلسفه زبان درحکمت اشراق سهروردي
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفی
محمود رضا مراديان
1
(دانشگاه لرستان )
کلید واژه: فلسفه زبان تشکيک در کلمه کلمات کبري وسطي و صغري حکمت اشراق سهروردي,
چکیده مقاله :
نوشتار حاضر به بررسي فلسفه زبان از ديدگاه سهروردي در قالب «تشکيک در کلمه» با استناد به کتابها، رساله ها و داستانهاي رمزي وي ميپردازد. براي نيل به اين مقصود، ابتدا، کتب، رسائل و داستانهاي سهروردي بعنوان منابع دسته اول و همچنين منابع دست دومي که به شرح حکمت اشراق پرداخته يا در آنها سخني دربارة زبان و ماهيت آن ذکر شده، مورد مطالعة دقيق قرار گرفته و نکات مربوط، جداگانه گردآوري گرديده و سپس مورد تجزيه و تحليل قرار گرفته است. تحليل محتواي اين نکات منجر به کشف حقيقتي بنام «تشکيک در زبان» يا بعبارت دقيقتر، «تشکيک در کلمه» شد. همچنين نتايج اين پژوهش نشان ميدهد که سهروردي با اتخاذ رويکردي تقليل گرا، محور فلسفه زباني خود را بر «کلمه» قرار داده و براي آن سه مرتبه کلي وجودي و نوري به نامهاي «کلمات کبري»، «کلمات وسطي» و «کلمات صغري» در نظر گرفته است. کلمات کبري در رأس، کلمات وسطي در ميان و کلمات صغري در پايينترين حد اين مرتبة وجودي قرار دارند. اين کلمات، بواسطه «کلمة عليا»، از حضرت حق صادر ميشوند و منشأ خلقت در عالم هستي يا عالم امکان ميباشند. در فرايند آفرينش، ابتدا، حضرت حق يا واجب الوجود يا نورالانوار، «کلمه عليا» را خلق ميکند. کلمه عليا مانند نورالانوار يا واجب الوجود يا خداوند، واحد و مجرد است، اما از نظر مرتبه و نورانيت از خداوند پايينتر است؛ چون وراي پروردگار نور و کلمه‌يي نيست. کلمه عليا معادل با «نور اقرب» در حکمت اشراق سهروردي و «عقل اوّل» در فلسفة مشائي فارابي و ابن‌سيناست و از انوار اين کلمه، کلمات کبراي ديگري ايجاد ميگردد. بر اساس متون نگارش يافته در باب حکمت اشراق، «آخرين کلمه کبري»، جبرئيل يا عقل فعّال يا عقل دهم است. کلمه جبرئيل يا روح القدس، باعث ايجاد کلمات نازلتري بنام کلمات وسطي و کلمات صغري ميشود. در حکمت اشراق، کلمات وسطي، معادل با نفوس فلکي نه گانه اند و بلحاظ مرتبه وجودي از کلمات کبري نازلترند. کلمات صغري که از اشراق کلمه جبرئيل يا عقل فعّال بوجود مي آيند، معادل با نفوس ناطقه انسانيند كه نوشتار حاضر به بررسي هركدام بطور مفصل ميپردازد.
The main question advanced in this paper is as follows: Which specific criterion is used to distinguish the problems of prime philosophy from each other. Another related question here is whether Islamic philosophers really employ this criterion or not. A review of the works of Greek philosophers, particularly Aristotle, indicates that Aristotle’s words regarding the subject of prime philosophy are diverse and divided. It also reveals that the problems of prime philosophy have not been inferred and formulated with reference to a specific subject in an organized manner. In spite of the entrance of Greek philosophy and all its concomitants into the world of Islam, Islamic philosophers, especially Ibn Sina, tried to explain the subject of prime philosophy and its problems, dissect the relationship between them, and provide a criterion for distinguishing philosophical problems from the problems of other sciences. They often considered the subject of prime philosophy to be existent qua existent and assumed that its problems include predicates which are deemed to be among the essential accidents of pure existents. Therefore, the main criterion for identifying the problems of prime philosophy and distinguishing them from each other was introduced as follows: the predicates of those problems had to be essential accidents for absolute existents. Nevertheless, in reality, these philosophers discussed some problems the predicates of which did not follow this rule. A study of the works of Aristotle and Islamic philosophers reveals that the secret of this ambiguity is hidden in an approach according to which they firstly divided theoretical sciences into three categories: natural sciences, mathematics, and prime philosophy. Then, in reality, they transferred the problems that could not be discussed in the other two sciences to the domain of prime philosophy while the equivalence of their predicates with essential accidents for existent qua existent were questionable. The present paper aims to analyze and explain the above claims in detail based on reliable documents and arguments and disclose the main reason behind the lack of conformity between the problems and the subject of prime philosophy in the history of Islamic philosophy.
آموزگار، ژاله؛ تفضلي، احمد، اسطورة زندگي زردشت، تهران، نشر قطره، 1389. #
ابن ابي‌اصيبعه، احمد بن قاسم، عيون الانباء في طبقات الاطباء، قاهره/ مصر، 1987م. #
ابن‌عربي، محيي‌الدين، فصوص الحکم، ترجمه محمدعلي موحد و صمد موحد، تهران، نشر‌کارنامه، 1386. #
پورنامداريان، تقي، شرح و تأويل داستانهاي رمزي سهروردي، تهران، انتشارات سخن، 1394. #
سهروردي، شهاب‌الدين، آواز پر جبرئيل، بکوشش حسين مفيد، تهران، انتشارات مولي، 1385. #
سهروردي، شهاب‌الدين، حکمت اشراق سهروردي، ترجمه يحيي يثربي، قم، انتشارات بوستان کتاب، 1385. #
سهروردي، شهاب‌الدين، لغت موران، تصحيح و مقدمه نصرالله پورجوادي، تهران، مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران، 1384. #
شهرزوري، شمس¬الدين محمد بن محمود، نزهة الارواح و روضه الافراح، ترجمه مقصود علي تبريزي، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي، 1383. #
کربن، هانري، روابط حکمت اشراق و فلسفه ايران باستان، گزارش احمد فرديد و عبدالمجيد گلشن، تهران، مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه ايران، 1385. #
گنجي، محمد حسين، کليات فلسفه، تهران، انتشارات سمت، 1389. #
مراديان، محمود رضا؛ نوري خاتونباني، علي، «مقايسه نظريات منطقي ـ زبانشناختي فارابي با اصول و نظريات زبانشناسي معاصر»، تاريخ فلسفه، ش19، زمستان1393. #
نصر، سيد حسين، سه حکيم مسلمان، ترجمه احمد آرام، تهران، انتشارات اميرکبير، 1389. #
يثربي، يحيي، تاريخ تحليلي ـ انتقادي فلسفه اسلامي، تهران، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي، 1388. #
يثربي، يحيي، فلسفه مشّاء، قم، بوستان کتاب، 1390. #
Chomsky, Noam, Recent Contributions to the Theory of Innate Ideas, Symposium on Innate Ideas, Boston, 1967. #
Copleston, Frederick, History of Philosophy, vol. 7, Bantam Doubleday Dell Publishing Group, Inc., New York, 1985. #