عالم عقل و ماوراي عقل در انديشه عين‌القضات
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفیسيدمصطفي شهرآييني 1 * , ناهيد نجف‌پور 2
1 - دانشگاه تبريز
2 - دانشگاه تبريز
کلید واژه: عقل اراده طور وراي عقل بصيرت معرفت ,
چکیده مقاله :
فلسفه در مقام دانشي که جلوة عقلانيت و انديشه‌ورزي است، با آموختن روش صحيح بکارگيري تفکر به انسان ميتواند او را از عالم حسيات که عالم تاريکي و ناداني است، برهاند. عالم حسيات در انديشه عين‌القضات دنياي انسانهايي است که به شکل و شمايل انسان اما از حقيقت انسانيت بي‌بهره‌اند؛ زيرا ايشان غافلانند و به‌دور از خرد و انديشه در عالم حيواني بسر ميبرند. به باور عين‌القضات، انسان با بهره‌مندي از عقلانيت ميتواند از وادي حس درگذرد و به عالم عقل و انديشه پاي بگذارد؛ به اين معنا که به آموختن علوم فلسفي و ديگر علوم سودمند بپردازد و صاحب خرد و عقلانيت گردد و با بهره‌مندي هرچه بيشتر از عقلانيت، از وادي عقل هم پار را فراتر نهاده و به وادي ديگري قدم نهد که عين‌القضات آن را «طور وراي عقل» مينامد. او رسيدن به اين مرتبه را از دو راه ممکن ميداند: الف) رياضت عقل، بدين‌معني که انسان بايد با همت‌گماشتن به علوم نظري همچون فلسفه به رياضت عقل بپردازد؛ ب) تربيت اراده که آدمي بايد براي تربيت اراده به تصفيه باطن از اخلاق ناپسند بكوشد و با اهل ذوق همنشين گردد. در اين نوشتار ميکوشيم تا با نگاهي به سه وادي «حس، عقل و ماوراي عقل» از ديدگاه عين‌القضات، به نقش فلسفه و خردورزي چونان راهي براي راهيابي انسان به طور وراي عقل و رسيدن به بصيرت و معرفت که موجب سعادت اخروي است، بپردازيم.
As a science representing rationality and intellection, philosophy can liberate human beings from the sensible world, which is the abode of darkness and ignorance, through teaching them the correct method of using their thinking ability. In Ayn al-Qudat’s view, the sensible world is the world of those people who look like human beings but are deprived of the truth of humanity. This is because they are ignorant and live in an animal world which is void of wisdom and thinking. He believes that, by benefitting from rationality, Man can leave the sensible world behind and step into the world of the intellect and thinking. In other words, they can begin the learning of philosophical sciences and other useful disciplines and develop wisdom and intelligence. Moreover, through even greater use of their intellect, they can step beyond the world of the intellect and enter another world which Ayn al-Qudat calls the “beyond-intellect world”. He argues that it is possible to attain this station in two ways: A) intellectual ascetic practice, in the sense that Man should become involved in the acquisition of theoretical sciences such as philosophy; B) training of the will, in the sense that Man should purify their inner reality from unpleasant conduct and behavior and socialize with the people of taste (dhawq). In this paper, by casting a glance at the three worlds of the sense, the intellect, and the beyond-intellect in Ayn al-Qudat’s view, the writers have discussed the role of philosophy and intellection in reaching the world of the beyond-intellect and attaining insight and knowledge, which lead to other-worldly happiness.
قرآن مجيد. #
ابراهيمي ديناني، غلامحسين، ماجراي فکر فلسفي در جهان اسلام، تهران، طرح نو، ج1 و 3، 1385. #
انصاري، عبدالله بن محمد، منازل السائرين، شرکة مکتبة مصطفي، 1386. #
پورجوادي، نصرالله، رويت ماه در آسمان (بررسي تاريخي مسئله لقاء الله در کلام و تصوف)، تهران، مرکز نشر دانشگاهي. #
راوندي، مرتضي، تاريخ اجتماعي ايران، ج 8، تهران، انتشارات نگاه، 1382. #
رحيميان، سعيد، عرفان نظري، تهران، انتشارات سمت، 1390. #
شجاري، مرتضي، «دل آدمي و ويژگيهاي او از ديدگاه عين القضات همداني»، مطالعات عرفاني، دانشکده علوم انساني دانشگاه کاشان، ش 15، بهار و تابستان1391. #
شهرآييني، سيدمصطفي، «جايگاه خودشناسي در فلسفة افضل‌الدين کاشاني»، خردنامه صدرا، ش67، بهار1391. #
تذکرة الاولياء، مصر، الهيئة المصرية العالمية للکتاب، 2006.م. #
عين‌القضات همداني، ابوالمعالي عبدالله بن محمد، تمهيدات، تصحيح عفيف عسيران، تهران، انتشارات اساطير، 1393. #
عين‌القضات همداني، ابوالمعالي عبدالله بن محمد، زبدةالحقايق، مقدمه و تصحيح عفيف عسيران، تهران، انتشارات اساطير، 1392. #
عين‌القضات همداني، ابوالمعالي عبدالله بن محمد، شکوي الغريب، ترجمه غلامرضا جمشيد نژاد اول، تهران، انتشارات اساطير، 1389. #
عين‌القضات همداني، ابوالمعالي عبدالله بن محمد، دفاعيات( شکوي الغريب)، قاسم انصاري، تهران، نشر منوچهري، چ2، 1363. #
عين‌القضات همداني، ابوالمعالي عبدالله بن محمد، رساله لوايح، تصحيح رحيم فرمنش، تهران، نشر منوچهري، 1387. #
عين‌القضات همداني، ابوالمعالي عبدالله بن محمد، نامه‌هاي عين‌القضات همداني، تصحيح و تعليق علينقي منزوي، تهران، انتشارات اساطير، 1387. #
غزالي، احمد، سوانح، تهران، انتشارات بنياد فرهنگي ايران، 1359. #
غزالي، احمد، مكاتبات خواجه احمد غزالي با عين القضات همداني، تهران، خانقاه نعمت اللهي، ج1، 1356. #
غزالي، ابوحامد محمد، إحياء علوم الدين، بيروت، دارالکتاب العربي، بي‌تا. #
غزالي، ابوحامد محمد، مجموعه رسائل الامام الغزالي، بيروت، دارالفکر، 1416ق. #
مستعلي پارسا، غلامرضا، نظرعين‌القضات در مورد ابليس و ارتباط آن با نظام احسن، تهران، نشرعلم، 1389. #
مولوي، جلال‌الدين محمد، مثنوي معنوي، با تصحيح ر.ا. نيکلسون، ج1، تهران، انتشارات مولي، 1360.#
مولوي، جلال‌الدين محمد، کليات شمس، تصحيح بديع‌الزمان فروزانفر، انتشارات دانشگاه تهران، 1346. #
ناصر خسرو، ديوان اشعار حکيم ناصرخسرو قبادياني، تصحيح مجتبي مينوي و مهدي محقق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1370. #
نصر، سيدحسين، آموزه‌هاي فيلسوفان از ديروز تا امروز، ترجمه حسين حيدري و محمدهادي اميني، تهران، قصيده سرا، 1389. #
نصر، سيدحسين؛ ليمن، اليور، تاريخ فلسفه اسلامي، ترجمه جمعي از مترجمين، تهران، انتشارات حکمت، 1389. #
هروي، نجيب مايل، خاصيت آيينگي، تهران، نشر ني، 1389. #
Encyclopedia Iranica, electronic version, London & New York, 1989. #