هرمس در آيين ماني و تأثير آن بر انديشه‌هاي سهروردي
محورهای موضوعی : پیوند اندیشۀ فیلسوفان و مکاتب فلسفی با زمانه و شرایط اجتماعی و فکری
1 - دانشگاه بن آلمان
کلید واژه: هرمس ماني سهروردي جفت آسماني,
چکیده مقاله :
يکي از مهمترين نتايج برخورد دو تمدن کهن مصري و يوناني در اسکندريه، مکتبي عقلي بنام مكتب هرمسي است که مشتق از نام کسي است که مکتب به او منسوب شده است. اين مکتب بعدها توانست آثار قابل ملاحظه‌يي بر جهان غرب و نيز بر عالم اسلام بر جاي گذارد. برخي از حكما در عالم اسلام، مسيحيت و يهود بويژه در قرون وسطي بر اين باور بودند که هرمس بنيانگذار علوم است. تعداد كساني نيز که از عقايد هرمسي تأثير پذيرفته‌اند کم نبوده و در حقيقت بايد گفت که بيشترين تأثيرات هرمسي بر ايشان، حاصل مطالعات و برخوردهايشان با کتب اسلامي بوده است. در عصر تجديد حيات فرهنگي نيز از اهتمام متفکرين غربي بر اين مکتب کاسته نشد و روي هم رفته مكتب هرمسي، با فلسفه‌يي خاص در باب طبيعت و جهان، تأثيراتي عميق بر هر دو تمدن غربي و اسلامي برجاي گذارد. بر همين اساس، پژوهش در عقايد و مناشي اين مکتب ميتواند در استنباط ويژه‌گيهاي اساسي حيات عقلاني عالم اسلام و مسيحيت راهگشا باشد. تأثيرات مهم اين مکتب عقلي حتي در فلسفة اسلامي نيز بروز دارد؛ بخصوص در فلسفة اشراق، عقيده به راهنمايي آسماني که از آن به «طباع تام» نام ميبرند، همان چيزي است که بنا بر آنچه از نوشته‌هاي مانوي چين و باقيمانده‌هاي آن به زبان قبطي برمي‌آيد، مانويان نيز به حقيقتي مانند «طباع تام» اعتقاد داشتند که آن را «وهمن بزرگ» يا «منوهمد بزرگ» ميناميدند.
One of the most important consequences of the encounter of the two ancient Egyptian and Greek civilizations in Alexandria was the development of a rational school of thought called Hermeticism, which derives its name from the person to whom it is attributed. Later, this school managed to exercise a huge influence over the western world and then over the Islamic world. Some Islamic, Jewish, and Christian philosophers, particularly in the Middle Ages, believed that Hermes was the founder of all sciences. The number of thinkers and scholars who were influenced by Hermetic ideas was not small and, in fact, we must say that they were mostly affected by Hermeticism through their study of Islamic books. During the Renaissance, the western thinkers’ attention to this school of thought did not decline and, generally speaking, the Hermetic School, which promoted a particular philosophy concerning the world and nature, greatly influenced both western and Islamic civilizations. Accordingly, a study of the ideas and origins of this school could be illuminating in inferring the essential features of the intellectual life of the world of Islam and Christianity. The important effects of this rational school are also manifested in Islamic philosophy, particularly in Illuminationist philosophy. The belief in heavenly guidance, which is also called “Perfect Nature”, is the same ideas that we see in Manichean writings in China and the rest of them in the Coptic language. The Manicheans also believed in a truth similar to “Perfect Nature” and called it the “Great Vohu Mana”.
اسميت، ژوئل، فرهنگ اساطير ايران و روم، ترجمه شهلا برادران خسروشاهي، تهران، انتشارات روزبهان، چ1، 1384. #
افلاطون، دورة کامل آثار افلاطون، ترجمة محمد حسن لطفي، تهران، نشر خوارزمي، چ2، 1367. #
امين رضوي، مهدي، سهروردي و مكتب اشراق، ترجمه مجدالدين كيواني، نشر مركز، 1377. #
بغدادي، عبدالقاهر، الفرق بين الفرق، ترجمة محمد جواد مشکور، نشر اشراقي، چ3، 1358. #
بيروني، ابوريحان، آثار الباقيه، ترجمة اکبر داناسرشت، تهران، انتشارات امير کبير، چ3، 1363. #
سهروردي، شهاب‌الدين، مجموعة مصنّفات شيخ اشراق، التلويحات، باهتمام هانري کربن، انجمن حکمت و فلسفه، ج1، 1356. #
سهروردي، شهاب‌الدين، المطارحات، مجموعه مصنفات شيخ اشراق، باهتمام هانري کربن، انجمن حکمت و فلسفه، ج1، 1356. #
رادمهر، فريد الدين، باور خردمندان، نشر فروزان روز، 1384. #
رضي، هاشم، حكمت خسرواني، تهران، انتشارات بهجت، 1384. #
شهرزروي، نزهة الارواح و روضة الارواح، ترجمة مقصود علي تبريزي، باهتمام محمدتقي دانش‌پژوه و محمّد سرور مولايي، انتشارات علمي و فرهنگي، چ1، 1365. #
شهرستاني، عبدالکريم، توضيح الملل، ترجمة الملل و النحل2، ترجمة مصطفي خالقداد هاشمي، باهتمام جلالي نائيني، تهران، 1361. #
عطّار، فريدالدين، الهي‌نامه، تصحيح هلموت ريتر، استامبول، 1945م. #
فرک، تيموتي؛ گندي، پيتر، هرمتيکا، حکمت مفقوده فرعونان، ترجمة فريدالدين رادمهر، نشر مرکز، 1384. #
شکري فومشي، محمد، «مباني عقايد گنوسي در مانويت»، نامة ايران باستان، س3، ش1، بهار و تابستان 1382. #
کاشاني، بابا افضل‌الدين، مصنّفات، تصحيح مجتبي مينوي و يحيي مهدوي، انتشارات خوارزمي، چ2، 1366. #
كاوياني، شيوا، آئين قبالا: عرفان و فلسفه يهود، نشر فراوان، 1372. #
کربن، هانري، مرد نوراني در تصوف ايراني، ترجمه فرامرز جواهري‌نيا، تهران، انتشارات اميركبير، 1387. #
کربن، هانري، تاريخ فلسفة اسلامي، ترجمة اسدالله مبشري، تهران، انتشارات اميرکبير، 1358. #
کربن، هانري، بن‌مايه‌هاي آئين زرتشت در انديشه سهروردي، ترجمه محمود به فروزي، نشر جامي، 1384. #
کلباسي اشتري، حسين، هرمس و سنت هرمسي، تهران، نشر علم، 1386. #
گوهري، محمد جواد، «هرمس»، فصلنامة فرهنگ، دورۀ 4 و 5، موسسة مطالعات و تحقيقات فرهنگي، پاييز، 1368. #
مستوفي، حمداللّه، تاريخ گزيده، باهتمام عبدالحسين نوايي، تهران، انتشارات امير کبير، 1364. #
مصاحب، غلامحسين، دايرة المعارف فارسي، نشر شركت سهامي كتابهاي جيبي، انتشارات اميرکبير، ج2، 1374. #
موحد، صمد، سرچشمه‌هاي حكمت اشراق و مفاهيم بنيادي آن، تهران، انتشارات طهوري، 1384. #
نصر، سيد حسين، «هرمس و نوشته‌هاي هرمسي در جهان اسلامي»، مجلة دانشکدۀ ادبيات، س10، ش2، ديماه، 1341. #
الهروي، محمد شريف نظام‌الدين احمد، انواريه، ترجمه و شرح حکمة الاشراق سهروردي، تهران، 1358. #
عباسي داکاني، پرويز، سهروردي و غربت غربي، تهران، نشر علم، 1386. #
وارنر، رکس، دانشنامه اساطير جهان، ترجمه ابوالقاسم اسماعيل‌پور، تهران، نشر اسطوره، 1386. #
وايقاني، كاظم، سهروردي داناي حكمت باستان، نشر پارينه، 1385. #
هاکس، جيمز، قاموس كتاب مقدس، تهران، انتشارات طهوري، 1928. #
Nasr, S.H., Islamic Life and Thought, London, 1981. #
Plessner, M., Hermes Trismegistus and Arab Science, studia Islamica, 1954. #
Gandy, peter, Freke,Timothly, “The Hermetica Lost Wisdom of the Pharaohs Hermes Trismegistus and The Origins of Gnosticim Gilles Guispel”, Vigiliae Christianae 46(1992),1-19. E.J. Brill, Leiden,1959. #