حد و تعریف بر مبنای فلسفة سینوی و صدرايی
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفی
نرگس ونایی
1
*
,
منصور ايمانپور
2
,
سهراب حقیقت
3
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
2 - دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
3 - استادیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران
کلید واژه: حد فصل صورت وجود ابن¬سینا ملاصدرا,
چکیده مقاله :
بحث تعریف در معرفت شناسی از جایگاهي ویژه برخوردار است و گاه با دشواریهایی همراه است. یکی از این دشواریها نقشی است که فصل در نظام معرفتی ابن سینا ایفا میکند و تحدید اشیاء را با مشکل مواجه میسازد. این دغدغه از حوزه فلسفۀ مشاء فراتر رفته و به فلاسفة بعد نیز سرایت نموده، بطوری که در بررسی منشأ این مسئله و علت بروز مجادلات، گاه اشکال را به نظام فکری یکدیگر نسبت داده اند اما در نهایت، هر یک با خط‌مشی فکری خویش، بنحوی سعی در گره گشايی از آن نموده‌اند. ابن سینا برای حل مسئله بناچار به فصول منطقی متوسل شده، هر چند تعریف تحت این فصول را رسم و نقش آن را صرفاً تمایز معرَّف قلمداد ميكند. ملاصدرا با مدد گرفتن از اصول فلسفیش و احتساب فصل در زمرۀ لوازم وجود، تعریف به فصول منطقی را در حکم حد تلقی نموده و با این رویکرد، رسم را تا مرتبة حد، تعالی بخشیده است. او بپشتوانۀ حیثیت وجودی‌یی که در مقابل حیثیت مفهومی برای فصول قائل شده، بسنده کردن به دانش مفهومی را در شناخت حقایق ناکافی دانسته؛ بنابرین ضمن تأکید و اهتمام بر علم حضوری، آن را راهکاری در برابر اظهار عجز ابن سینا بر حدآوری و حلال مشکل معرفی میکند.
The discussion of definition has a particular place in epistemology and sometimes raises a number of complicated problems. One of these problems is the role of differentia in Ibn Sīnā’s epistemological system, which complicates delimiting the definition of things. This has gone beyond the realm of Peripatetic philosophy and affected other philosophers as well so that, when examining the source of this problem and the reasons behind the debates, they sometimes attribute the problem to the philosophical systems they follow. However, each has eventually tried to resolve the issue in a way based on their own philosophical views. Ibn Sīnā had to resort to logical differentia in order to solve the problem though he considers definition under such differentia to be descriptive and its role to be merely the distinction of definiens. Relying on his own philosophical principles and placing differentia among the concomitants of existence, he considered definition based on logical differentia similar to term and, in this way, promoted description to the level of term. Moreover because of the ontological mode which he introduced against the conceptual mode for differentia, he maintained that conceptual knowledge is not sufficient for knowing about the truth. Therefore, while emphasizing and acknowledging presential knowledge, he introduced it as a strategy to be used against Ibn Sīnā’s inability for presenting a term and a solution for the problem.
ابن¬سینا (1375) الاشارات و التنبیهات، بهمراه شرح نصیرالدین طوسی و شرح الشرح قطب¬الدین رازی، قم: نشر البلاغة.
ابن¬سینا (1387) الالهیات من کتاب شفاء، تحقیق حسن حسن¬زاده آملی، قم: بوستان كتاب.
ابن¬سینا (1391) التعلیقات، مقدمه حسین موسویان، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
ابن¬سینا (1400) الرسائل، قم: بیدار.
بغدادی، ابوالبرکات (1373) المعتبر، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
جرجانی، میر سید شریف (1377) «منطق کبری»، جامع المقدمات، تصحیح و تحقیق محمد محمدی قاینی، قم: دار الفکر.
جوادی آملی، عبدالله (1389) رحیق مختوم، ج5، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1393) رحیق مختوم، ج14، قم: اسراء.
حسن¬زاده آملی، حسن (1394) شرح فارسی الاسفار الاربعة صدرالمتألهین شیرازی، ج4، قم: بوستان کتاب.
ربانی گلپایگانی، علی (1386) ایضاح الحکمة فی شرح بدایة الحکمة، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
سبزواری، ملاهادی (1432ق) شرح المنظومة، الجزء الأول و الثانی، علق علیه حسن¬زاده آملی، تقدیم و تحقیق مسعود طالبی، بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
سهروردی، شهاب‌الدین (1380) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج2، تصحیح و مقدمه هانری کربن، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگي.
شهرزوری، شمس¬الدین محمد (1380) شرح حکمة الاشراق، تصحیح و تحقیق حسین ضیائی تربتی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
طباطبائی، سيدمحمد حسین (1410هـ .ق) بدایة الحکمة، قم: مکتبة الاعلام الاسلامی.
طباطبائی، سيدمحمد حسین ( بی¬تا) نهایة الحکمة، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1376) اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
فارابی، ابونصر (1392) التعلیقات، تصحيح حسین موسویان، تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
فخر رازی محمدبن عمر (1411هـ .ق) المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات، ج2، قم: بیدار.
کندی، یعقوب بن اسحاق (1369هـ .ق) رسائل الکندی الفلسفیة، مع مقدمه محمد عبدالهادی ابوریدة، بيروت: دارالفکر العربی.
مدرس زنوزی، آقا علی (1376) بدایع الحکم، مقدمه و تنظیم احمد واعظی، تهران: الزهرا.
مصباح یزدی، محمدتقی (1387) شرح الهیات شفاء، ج3، قم: مؤسسه آموزشی¬ پژوهشی امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1395) شرح جلد اول الاسفار الاربعة، جزء4، قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
مصطفوی، زهرا (1385) نوآوری‌های فلسفی صدرالمتألهین، تهران: بصیرت حکمت.
مطهری، مرتضی (1379) مجموعه آثار، ج7، تهران: صدرا.
مطهری، مرتضی (1390) درسهای اسفار، ج 3، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1380) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج2، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج5، تصحیح و تحقیق رضا محمدزاده، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) شرح و تعلیقه صدرالمتألهین بر الهیات شفاء، تصحیح و تحقیق نجفقلی حبیبی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383الف) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج1، تصحیح و تحقیق غلامرضا اعوانی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ب) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، ج3، تصحیح و تحقیق مقصود محمدی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383ج) الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة، ج4، تصحيح و تحقيق مقصود محمدي، تهران: بنياد حكمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1389) «شواهد الربوبیة»، تصحیح و تحقیق حامد ناجی اصفهانی، در مجموعه رسائل فلسفي صدرالمتألهين، ج1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1391) الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة، تصحیح و تحقیق سیدمصطفی محقق داماد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1392) تعليقات صدرالمتألهين برحکمة الاشراق، تصحیح حسین ضیائی تربتی، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
نوربخش، سیما سادات (1393) ملاصدرا و سهروردی، تهران: هرمس.
یثربی، یحیی (1392) حکمت اشراق سهروردی، قم: بوستان کتاب.
یثربی، یحیی (1392) حکمت اشراق، ج1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
یثربی، یحیی (1393) حکمت اشراق، ج2، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
یزدان¬پناه، یدالله (1395) «حکمت اشراقی»، درآمدی بر تاریخ فلسفه، ج3، زیر نظرمحمد فنائی اشکوری، تهران: سمت.