مطالعة تطبیقی فن شعر ارسطو و ابن‌سینا در باب چگونگی شعر
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدیدفریده دلیری 1 , اسماعیل بنی اردلان 2 * , امیر مازیار 3
1 - دانشجوی دکتری فلسفه هنر، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه پژوهش هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران
3 - استادیار گروه فلسفه هنر، دانشکده علوم نظری و مطالعات عالی هنر، دانشگاه هنر، تهران، ایران
کلید واژه: ارسطو ابن‌سینا تقلید محاکات خیال,
چکیده مقاله :
چیستی و تعریف شعر همواره مورد توجه متفکران ادبی حوزة فلسفه بوده است. فن شعر ارسطو یکی از برجسته‌ترین یادگاران نقد محتوایی و ساختاری شعر است. ارسطو در بستر فرهنگ یونانی، تراژدی را تقلید و گونه‌یی نمایشی میداند که تماشای آن به کاتارسیس می‌انجامد. در سنت اسلامی، آشنایی با بوطیقا (فن شعر ارسطو) از قرن سوم و چهارم هجری و بواسطة ترجمه و تلخیصهایی که از آن صورت گرفت، آغاز شد. در همین قرن، فارابی و سپس ابن‌سینا در حیطة شعر و بمنظور مطالعه دیدگاههای ارسطو، به تفسیر و تحلیل فن شعر ارسطو پرداختند. مهمترین شرح و تلخیص این رساله توسط ابن‌سینا و با تأثیرپذیری از فارابی صورت گرفته است. در رسالة ابن‌سینا مراد از شعر با حوزة شعر متعارف تفاوت دارد. گوهر شعر، محاکات است و در آن حضور کارآمد عنصر خیال دیده میشود. این پژوهش تلاش میکند ضمن مقایسة ماهیت شعر در فن شعر شفای ابن‌سینا و بوطیقای ارسطو، نشان دهد که ابن‌سینا چه دیدگاهی دربارة شعر داشته و در این رساله چه تعریفی از شعر و اجزاء آن ارائه داده و تا چه اندازه به نگرة ارسطو در اینباره نزدیک شده است. در این راستا، مقاله حاضر با رویکردی تحلیلی‌ـ‌توصیفی و تطبیق، سامان یافته است.
The nature and definition of poetry has always attracted the attention of literary thinkers in the field of philosophy. Aristotle’s Poetics is one of the greatest works on the content and structural criticisms of poetry. Given his Greek culture, Aristotle believes that tragedy is an imitation of an action and a kind of dramatic art which results in catharsis. In Islamic tradition, the familiarity with Aristotle’s Poetics began from the third and fourth centuries (AH) through the related translations and abridged versions. During the same century, Fārābī and then Ibn Sīnā began analyzing and commenting on Poetics in order to explore Aristotle’s views in the realm of poetry. The most important abridgement of this treatise and commentary on it were made by Ibn Sīnā under the influence of Fārābī. In Ibn Sīnā’s treatise the concept of poetry is different from that in the field of conventional poetry. Imitation is the essence of poetry whereby imagination has an efficient presence. While trying to compare the nature of poetry in the Poetics section of Ibn Sīnā’s al-Shifā and Aristotle’s Poetics, this study aims to explain Ibn Sīnā’s view of poetry and his definition of poetry and its components and demonstrate the proximity between his standpoints in this regard with those of Aristotle. The authors have employed an analytic-descriptive and comparative approach to conduct this study.
ابن ابی‌اصیبعه (1957) عیون الأنباء فی طبقات الأطبّاء، تحقيق نزار رضا، بیروت: دارالمکتبة الحياة.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1433ق) الشفاء: المنطق، تصدیر و مراجعه الدکتر ابراهیم مدکور، تحقیق احمد فؤاد الاهوانی، ج4، قم: کتابخانه آيةالله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (2007م) المجموع او الحکمة العروضیة، تحقیق و مقدمه محسن صالح، بیروت: دارالهادی.
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (1363) الشفاء: المنطق، تصدیر دکتر طه حسین پاشا، مراجعه دکتر ابراهیم مدکور، تحقیق لاب قنواتی، محمودالحضیری، فؤاد الاهوایی. ج1، قم: کتابخانه حضرت آيةالله مرعشی نجفی.
ابن‌رشد، محمد بن احمد (1957م) «تلخیص کتاب الشعر»، المؤلفات الفلسفیة فی القرون الوسطی، تحقیق تشارلس بترورث و احمدعبدالمجید هریدی، قاهره: الهيئة المصرية العامة للکتاب بالتعاون مع مرکز البحوث الأمریکی بمصر.
ابن‌ندیم، محمد بن اسحاق (1381) الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد، تهران: اساطیر.
ارسطو (1381) فن شعر، ترجمه عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: امیرکبیر.
افنان، سهیل محسن (1396) درباره هنر شعر، تهران: حکمت.
روبی، الفت الکمال (1386) نظریة الشعر عند الفلاسفة المسلمین من الکندی حتی ابن‌رشد، رمسیس یونان، بیروت: دارالتنویر للطباعة والنشر و توزیع.
زرقانی، سیدمهدی (1391) بوطیقای کلاسیک، بررسی تحلیلی ـ انتقادی نظریه شعر در منابع فلسفی، تهران: سخن.
زرقانی، سیدمهدی؛ حسن‌زاده نیری، محمدحسن (1393) رساله‌های شعری فیلسوفان مسلمان، تهران: سخن.
فارابی، ابونصرمحمد (1433ق) المنطقیات للفارابی، تحقيق محمدتقی دانش‌پژوه، ج1، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
کاپلستون، فردریک چارلز (1393) تاریخ فلسفه، ج3: فلسفه اواخر قرون‌وسطی و دوره رنسانس از اوکام تا سوئارس، تهران: علمی و فرهنگی.
کارول، نوئل (1392) درآمدی بر فلسفه هنر، ترجمه صالح طباطبایی، تهران: فرهنگستان هنر.
کندی، ابی یوسف یعقوب بن اسحاق (1978م) الرسائل الکندی الفلسفیة، تحقیق و تعلیق محمد عبدالهادی ابوریده، قاهره: دارالفكر.
مازیار، امیر (1394) «رساله‌های شعری فیلسوفان مسلمان»، فصلنامه نقد کتاب ادبیات و هنر، ش 3 و 4، ص74ـ 65.
طوسی، نصیرالدین محمد بن محمد (1395) اساس الاقتباس، تصحیح مدرس رضوی، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
نوسباوم، مارتا (1389) ارسطو، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران: طرح نو.
هالیول، استیون (1388) پژوهشی در فن شعر ارسطو، ترجمه مهدی نصرالله‌زاده، تهران: مینوی خرد.
یوسف ثانی، سیدمحمود (1396) بوطیقای ارسطو به روایت حکمای اسلامی، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
Afnan, Soheil(1947) The commentary of Avicenna on Aristotle's Poetics. the Journal of the Royal Asitic society of Great Britiain and Irealand. No.2. pp.188-190.
Carlson, Marvin (1993) Theories of the Theatre: A Historical and Critical Survey from the Greeks to the Present, ITHACA and London: Cornell University Press.
Dahiyat, Alkalbi (1974). Critical Study of the Avicenna’s Commentary on the Poetics of Aristotle. Vol 1. London: Leiden.
Garcia landa, Jose Angle (1987) Aristotle's Poetics. universidad de Zaragoza.
Goodman, Lenn E (1988) Avicenna. London: Routledge.
Gutas, Dimitri (2014) Avicenna and the Aristotlelian tradition. edited by. Hans Daiber, Anna Akasoy and Emilie Savage-Smith.vol89. Boston: Leiden.
Margoliouth, D. S. (1911). The Poetics of Aristotle.Vol 1. London: Hodder and Stoughton.