اوسیای ارسطو و ترجمة آن به «گوهر» و «عین»
محورهای موضوعی : تعامل اندیشه‌ها، اثرگذاری اندیشه‌های فلیسوفان بر جامعه و تفکر پس از خودحمید خسروانی 1 * , حمیدرضا محبوبی آرانی 2
1 - دانش‌آموختة کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ايران
2 - استادیار گروه فلسفه و حکمت و منطق، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ايران
کلید واژه: اوسیا گوهر جوهر عین موجود هستی ذات,
چکیده مقاله :
اوسیای ارسطو در ورود به ایران باستان و جهان اسلام نيز بهمان سرنوشت خود در غرب دچار شد. همانگونه که در غرب از میان آنهمه معادل و حتی معادلهای درستتر، واژة substance در متون فلسفی تثبیت شد، در جهان اسلام نیز معادلی هم معنا با substance، یعنی جوهر که معرب گوهر است، مورد پذيرش عموم واقع شد. در ترجمه های قبل و بعد از دوران ترجمه در دارالترجمة بغداد، واژه هایی همچون عین، إنیت، هویت، بودش و... نیز وجود داشت که تقریباً معنای حقیقی اوسیای مورد نظر ارسطو را میرساند؛ زیرا اوسیا از فعلto be اخذ شده و اساساً بمعنی موجود، عین یا being است، اما سرنوشت با جوهر و substance یار بود. قسمتی از برتري این نگاه جوهرنگرایانه (substantialism) ـ‌چه در غرب و چه در شرق‌ـ وابسته به ترجمه های اوليه‌يی بود که از آثار ارسطو انجام شده است. این مقاله ميكوشد ابتدا سرنوشت اوسیای ارسطو هنگام ورود به ایران و جهان اسلام را بررسی كند، آنگاه از ارتباط معانی معادلهای بکار برده شده در جهان اسلام با معانی معادلهای آنها در غرب، سخن بگويد.
Aristotle’s ousia suffered the same fate it had in the West when it arrived in ancient Iran and the world of Islam. Among all the existing appropriate equivalents, the term “substance” was chosen as its nearest equivalent in western philosophical texts. Similarly, the term “jawhar”, which is the Arabic for “gawhar” in Persian and a close equivalent for substance, was accepted by all philosophers in the world of Islam. In previous translated works before and after the translation movement in Baghdad’s Dar al-Tarjumah (Translation House), there were some words such as ayn, inniyyat, huwiyyat, and budish which implied almost the true meaning of ousia as intended by Aristotle. This was because this term has been derived from the verb to be and basically means existent, essence, or being; however, jawhar and substance were the ultimate choices of translators. The dominance of this substantialist view, both in the West and in the East, was partly because of the early translations of Aristotle’s works. This paper aims to, firstly, examine the fate of Aristotles’s ousia upon its arrival in Iran and the world of Islam and, then, discuss the relationships between the meanings of the chosen equivalents in the Islamic world with those of their western equivalents.
ابن¬مقفع، عبدالله بن دادویه (1357) المنطق، مقدمه و تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انجمن فلسفه ایران.
ارسطو (۱۳۶۶) متافیزیک (مابعدالطبیعه)، ترجمه شرف¬الدين خراسانی، تهران: حکمت.
ارسطو (۱۳۷۸) منطق ارسطو (اَرگانون)، ترجمة میرشمس¬الدین ادیب سلطانی، تهران: نگاه.
اکبریان، رضا (1386) «جوهر از دیدگاه ملاصدرا»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ش 51، ص 68 ـ 41.
ایلخانی، محمد (۱۳۸۲) تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، تهران: سمت.
ایلخانی، محمد (1380) متافیزیک بوئتیوس، تهران: الهام.
ایلخانی، محمد (1385) «نظریه تشابه (analogia) در یونان»، مجله فلسفه، ش 2، ص92ـ 73.
ایلخانی، محمد (1386) «نظریه تشابه در آثار آلبرتوس کبیر و توماس آکوئینی»، مجله فلسفه، ش 1، ص 38ـ 5.
دهخدا، علی‌اکبر (1372) لغت¬نامه، تهران: دانشگاه تهران.
ریتر، یوآخیم و دیگران (۱۳۹۳) فرهنگ¬نامه تاریخی مفاهیم فلسفه، ج2، تهران: سمت.
فارابی، محمد بن محمد (۱۹۷۰.م) الحروف، تحقیق محسن مهدی، بیروت: دارالمشرق.
فرای، ریچارد ن. (۱۳۹۳) عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب‌نیا، تهران: سروش.
فردوسی (1376) شاهنامه، بکوشش سعید محمدیان، تهران: قطره.
کراوس، پل (۱۹۴۶.م) التراجم الارسططالية المنسوبة الى ابن المقفع، ترجمة عبدالرحمان بدوی، قاهره: مکتبة ¬النهضة المصرية لوکری.
محسن افنان، سهیل (۱۴۰۴ق.) واژه‌نامه فلسفی، بیروت: دارالمشرق.
نصر، سیدحسین (1383) سنت عقلانی اسلامی در ایران، تهران: قصیده¬سرا.
نوس بام، مارتا کریون (۱۳۸۰) ارسطو، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران: طرح نو.
Brown, S. F. (1996). Theology and Philosophy, Medieval Latin: An Introduction and Bibliographical Guide. Washington D.C.: CUA Press.
Descartes R. (2009). Principles of Philosophy. SMK Books.
https://plato.stanford.edu/archives/win2016/entries/aristotle-metaphysics.
https://www.macmillandictionary.com/dictionary/british/subscene.
Kosman, L. A. (2014). Virtues of thought: Essays on Plato and Aristotle. Cambridge, MA: Harvard university press.
Owens, J. (1951).The Doctrine of Being in the Aristotelian Metaphysics. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.
Spinoza, B. (2017).The Ethics. Loki's Publishing.