نمود انسان‌شناسي فلسفي ابن‌سينا در رساله‌هاي تمثيلي _عرفاني او (رساله الطير ،رساله سلامان و ابسال ،رساله حي‌بن‌يقظان)
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفیفروغالسادات رحيم‌پور 1 * , افسانه لاچيناني 2
1 - دانشگاه اصفهان
2 - دانشگاه اصفهان
کلید واژه: ابن‌سينا انسان‌شناسي رسالة الطير رساله حي‌بن‌يقظان رساله سلامان و ابسال ,
چکیده مقاله :
نزد ابن‌سينا شناخت زواياي گوناگون وجود انسان جايگاه ويژه‌يي دارد. در نظام فلسفي او انسان موجودي حادث است که هم نفس مجرد و هم بدن مادي او با افاضه عقل فعال ايجاد ميشود. نفس از همان ابتدا از حيث ذات، مجرد و هم افق با عقول مفارق است اما از حيث فعل، مادي و نيازمند ابزارهاي جسماني است. رابطه نفس و بدن رابطه‌يي بيبديل است: نفس مدبر بدن و فاعل اصلي همه افعال انسان است و بدن، ابزار منحصر بفردِ فعل نفس در حيات دنيوي و واسطه فعليت يافتن قوا و توانمنديهاي آن است. انسان، حيات متقدم بر حيات دنيوي ندارد و ازلي نيست اما نفس مجردش، ابدي است و برخلاف بدن که با مرگ از بين ميرود نفس، فنا نميپذيرد و جاودانه است. سه اثر تمثيلي ـ عرفاني ابن‌سينا نيز با محور انسان‌شناسي تدوين شده‌اند: در رسالة الطير، حي‌بن‌يقظان و سلامان و ابسال شيخ‌الرئيس به زبان قصه و رمز و در قالب نمادها و سمبلها، حيات انسان و عوامل و موانع کمال او را تبيين ميکند و با نگاهي کمتر فلسفي و بيشتر عرفاني و تربيتي، تلاش ميکند تا راه تعالي و سعادت را به جويندگان بنماياند. نوشتار حاضر قصد دارد نمود انسان‌شناسي فلسفي ابن‌سينا را در انسان‌شناسي رسائل سه‌گانه عرفاني ـ تمثيلي او جستجو نمايد و از اين رهگذر به تفاوتها و شباهتهاي دو نوع نگاه به انسان از منظر اين فيلسوف مبرز مشائي برسيم.
The knowledge of various aspects of man is the main concern of Ibn Sina’s philosophy. In his philosophical system, man is a created existent whose immaterial soul and material body, both, come into existence by the Active Intellect. From the very beginning, the soul is immaterial by essence and parallel to separate intellects. However, it is material in terms of acts and depends on bodily means. The soul-body relationship is unique: The soul is the administrator of the body and the main agent of all human acts. The body, as the unique instrument of the soul’s acts, enjoys worldly life and is the mediator of the actualization of faculties and their capabilities. Man has no life prior to his worldly life and is not pre-eternal; however, its immaterial soul is eternal and, unlike the body, which is destroyed after death, is not annihilated and is immortal. Three of Ibn Sina’s allegorical-gnostic works center around anthropology: in the treatises of al-Tayr, Hayy ibn Yaqzan, and Salaman wa Absal, he explains human life and the factors leading to or hindering his perfection in the language of stories, secrets, and symbols. Moreover, following an approach which is less philosophical and more gnostic and didactic, he tries to reveal the way of perfection and happiness to its seekers. The present paper intends to explore the appearance of philosophical anthropology of Ibn Sina in the anthropology embedded in his three-fold allegorical-gnostic treatises. In this way, it seeks to discover the differences and similarities between these two approaches to man from the viewpoint of this dexterous Peripatetic philosopher.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، حي‌بن‌يقظان، ترجمه و شرح جوزجاني، تصحيح هانري کربن، تهران، مرکز نشر دانشگاهي، 1331.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، الاشارات و التنبيهات، ترجمه سيدابوالقاسم پورحسيني، تهران، انتشارات سروش، 1347.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، روانشناسي شفا (ترجمه)، بقلم اکبر دانا سرشت، بي‌جا، 1352.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، رسائل، ترجمه ضياءالدين دري، تهران، انتشارات مرکزي، 1360.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، المبدأ و المعاد، باهتمام عبدالله نوراني، تهران، مؤسسة مطالعات اسلامي دانشگاه مک گيل، 1363.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، رسالة الاضحويه، مقدمه و تصحيح و تعليقات حسين خديو جم، تهران، انتشارات اطلاعات، 1364.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، رسالة الطير (الف)، ترجمه احمد بن خديو اخسيكتي، باهتمام محمدحسين اكبري، تهران، انتشارات الزهرا، 1370.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، رسالة الطير (ب)، ترجمه عمر بن سهلان ساوي، تهران، چاپ و نشر علامه طباطبايي، انتشارات الزهرا، 1370.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، احوال النفس (رساله في النفس و بقائها و معادها)، مقدمه و تحقيق احمدفؤادالاهواني، پاريس، انتشارات داربيبليون، 1371.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، النفس من کتاب الشفاء، تحقيق حسن‌زاده آملي، قم، دفتر تبليغات اسلامي، 1375.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، الإشارات و التنبيهات، ج 2، قم، نشر البلاغه، 1375.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، التعليقات، قم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، 1379.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، النجاة، مقدمه و تصحيح محمدتقي دانش‌پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1379.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، طبيعيات دانشنامه علائي، مقدمه و حواشي و تصحيح سيد محمد مشكوة، همدان، انتشارات دانشگاه بوعلي سينا، 1383.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، الهيات دانشنامه علايي، مقدمه و حواشي و تصحيح محمد معين، همدان، انتشارات دانشگاه بوعلي، 1383.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، الشفاء، الالهيات، ويرايش و ترجمه ابراهيم دادجو، تهران، انتشارات اميرکبير، 1388.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، الشفاء، الطبيعيات، تحقيق جورج قنواتي و سعيد زيد، القاهره، المکتبة العربية،1395 ق.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، راهنماي حکمت (پنج رساله ابوعلي سينا) مقدمه، شرح و ترجمه ضياءالدين دري، تهران، انتشارات کتابخانه خيام، بي‌تا.
ارسطو، رساله نفس، ترجمه افضل‌الدين کاشاني، مقدمه ملک‌الشعراي بهار، اصفهان، چاپخانه داد، 1333.
افلاطون، دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، انتشارات خوارزمي، 1367.
بدوي، عبدالرحمن، التعليقات علي حواشي کتاب النفس لارسطو، مندرج در ارسطو عند العرب، الکويت، وکالة المطبوعات، 1987.
برن، ژان، افلاطون، ترجمه ابوالقاسم پورحسيني، تهران، نشر هما، 1363.
پورحسن، قاسم، حکمت شيعي؛ باطنيه و اسماعيليه، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، 1390.
خامنه‌اي، سيدمحمد، «ابن‌سينا»، فصلنامه تاريخ فلسفه، ش2، ص11ـ22، 1389.
داوودي، علي‌مراد، عقل در حکمت مشاء، تهران، انتشارات حکمت، 1387.
روشن، محمد، سلامان و ابسال و مقولاتي در تمثيل‌شناسي، تهران، انتشارات اساطير، 1373.
رئوفي مهر، محمد، «ترجمه قصيده عينيه ابن‌سينا»، نشريه زبان و ادبيات حافظ، ش35، ص40 و 41، 1385.
سجادي، ضياءالدين، حي‌بن‌يقظان و سلامان و ابسال، تهران، انتشارات سروش، 1374.
طوسي، خواجه نصيرالدين، شرح الإشارات و التنبيهات، قم، نشر البلاغه، 1375.
غنيمي هلال، محمد، الادب المقارن، بيروت، دارالعوده، 1987.م.
فروزانفر، بديع‌الزمان، شرح احوال و نقد و تحليل شيخ فريدالدين عطار نيشابوري، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر ملي،1353.
کربن، هانري، ابن‌سينا و تمثيل عرفاني، تهران، انتشارات انجمن آثار ملي، 1331.
گمپرتس، تئودور، متفکران يوناني، ترجمه محمدحسن لطفي، تهران، انتشارات خوارزمي، 1375.
مسعودي، ابوالحسن علي بن حسين، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاينده، بي‌جا، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1344.