جهان¬شناسي محمد بن زکرياي رازي
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفیايرج نيک سرشت 1 , رسول جعفريان 2 , عبدالله فرهي 3 *
1 - دانشگاه تهران
2 - دانشگاه تهران
3 - دانشگاه مذاهب اسلامي
کلید واژه:
چکیده مقاله :
رازي در جستجوي گوهر هستي با گرايشي پيشيني انگار به جواهر پنجگانة باري (خالق)، نفس ناطقه، هيولا (ماده)، زمان مطلق (دهر) و مکان مطلق (خلاء) اعتقاد داشت. او در تبيين فرايند خلقت بواسطة چهار قديم در کنار خداوند، با پيش کشيدن نقش جهل نفس در تمايل به ماده تعلق ارادة الهي را بر امر خلقت توجيه نمود و اثبات کرد که آفرينش جهان به اراده است نه به طبع. به باور وي، اين تنها انسان است که ميتواند بمدد فلسفه باواسطة عقل دوباره نفس را از آلام و آفات ماده رهايي بخشد و به سعادت و فلاح بازرساند؛ ولي با اين تفاوت که ديگر نفس به ماده ميلي پيدا نخواهد کرد. رازي قائل به امکان فساد و تغيير در اجسام و درنتيجه، جهان خلقت بود؛ حتي اگر اين جسم گوهري زميني يا گوهري فلکي باشد. او اجسام را متشکل از دو جوهر هيولا و خلاء ميشمرد و معتقد بود که جواهر داراي حجم و ازلي هستند. بر همين اساس، وي به ترکيب و بي نهايت بودن ذرات باور داشت و منكر ابداع و خلق از عدم بود. کيفيات عناصر اربعه و افلاک سماوي از قبيل سبکي و سنگيني، روشني و تاريکي، نرمي و سفتي و مانند آن هم از نگاه وي، ناشي از ميزان حجم و شمار اجزاء خلائي بود که در ميان جواهر هيولا نفوذ ميكرد. در ضمن، او به مرکزيت و سکونت زمين اعتقاد داشت و فلک و بتبع آن خورشيد و ديگر کواکب را بواسطة توازن اجزاء هيولا و خلاء درون آنها داراي حرکتي دوراني ميدانست. رازي جهان را حادث و وجود جهانهايي ديگر را هم ممکن ميشمرد. او خلاء و ملاء را در قالب مفهوم مکان کلي بيکرانه يي که وابسته به جهان نيست، توضيح ميداد و وراي آن را هم فضا معرفي ميكرد.
In his search for the essence of being, following an aprioristic approach, Razi believed in the five-fold substances of Necessary Being (Creator), rational soul, hyle (matter), absolute time (perpetual duration), and absolute place (vacuum). When explaining the process of creation through the four pre-eternal things alongside God, he justified the role of God’s Will in the process of creation by highlighting the role of the soul’s ignorance in its tendency for matter. He also demonstrated that the world was created at God’s will and not by nature. In his view, it is only Man who can liberate the soul from the pains and calamities of matter through the mediation of the intellect and lead it towards happiness and salvation. However, the difference is that the soul will not have any desire for matter. Razi believed in the possibility of corruption and change in bodies and, as a result, in the world of creation, even if the bodies are of an earthly or heavenly nature. He maintained that bodies consist of hyle and vacuum and emphasized that substances enjoy volume and are pre-eternal. Accordingly, he agreed that particles are infinite in number and composite in nature and disagreed with creation out of nothing. In his view, the qualities of four-fold elements and heavenly spheres, such as lightness and heaviness, brightness and darkness, and softness and hardness, depend on the mass and number of the vacuum-like components that penetrated the substances of hyle. At the same time, Razi acknowledged the centrality and immobility of the Earth and believed that heaven and, following it, the Sun, and other stars have a spinning motion through the balance of the components of the hyle and the vacuum within them. He considered the world to have been originated and agreed with the possibility of existence of other worlds. Finally, Razi explained vacuum and plenum in the mould of the concept of an infinite universal place which is independent of the world and also introduced beyond this place as space.