قاضی کمال الدین حسین بن معین الدین میبدی (زندگی، شخصیت، دیدگاهها)
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفیعليرضا جوانمردي اديب 1 * , مقصود محمدی 2
1 - دانشگاه آزاد اسلامي
2 - اسلامي دانشگاه آزاد اسلامي
کلید واژه: ¬, کمال¬, الدین میبدی حکمت تصوف عقل و شرع ماده و صورت ,
چکیده مقاله :
حسین بن معین الدین میبدی ملقب به «کمال الدین»، مشهور به «قاضی»، متخلص به «منطقی» از جمله بزرگ زادگان و شخصیتهای برجسته علمی، ادبی و حکمی ایران زمین است که در قریه «میبد» از توابع یزد در قرن نهم هجری پا به عرصه حیات نهاد. وی پس از فراگیری مقدمات مرسوم علوم معقول و منقول زمان خود، در جوانی به شیراز رفت و در آنجا به شاگردی دوانی درآمد. میبدی حکیمی است مسلمان، بر مذهب شافعی که اهل تولّا است، اوج این تولّا نسبت به امیرالمؤمنین (ع) و خاندان عصمت و طهارت(ع) تا بدانجاست که برخی وی را از علمای تشیع دانسته اند. او در زمان حکمرانی سلطان یعقوب آق قویونلو، قاضی و متصدی موقوفات یزد و توابع آن گشت. مهمترین آثار معروف وی شرح هدایة الحکمة ابهری و شرح دیوان منسوب به امیرالمؤمنین(ع) و منشآت است. او در دوران شاه اسماعیل صفوی هنگامی که محمد کره (حاکم ابرقوه) یزد را تصرف مینمود به سمت وزارت او درآمد و در حدود سالهای 909 تا 911هـ .ق که شاه اسماعیل یزد را دوباره به تصرف خویش درمی آورد به دستور وی به قتل رسید. میبدی مسلک اشراقین و متصوفین (عرفا) را برتر از مسلک متکلمان و مشائین میدانست و طریقه اخیر را ـ که بر پایه دلیل و قیاس عقلی است ـ طریقه یی دارای شک و شبهه فراوان میخواند که قدم عقل در گذر از آنها خسته و درمانده میشود. اگرچه او بنیانگذار مکتب خاصی همچون ابن سینا و سهروردی و ابن عربی نبوده است، ولی با بیان نقد و بررسیهای دقیق و اظهار نظرهای خاص خود در موضوعات مورد بحث از منظر متکلمان و مشائین و اشراقین و عرفا در قالب آثار مستقل و غیرمستقل (شرح و حواشی) توانسته ـ بعنوان حلقه واسط ـ علاوه بر نقش بسزایی که در تطور حکمت اسلامی و نزدیک شدن مشارب مختلف فکری تا زمان خود داشته، الهام بخش صدرالمتألهین شیرازی در ظهور حکمت متعالیه نیز باشد.
Hossein Ibn Mo‘in al-Din Meybodi, nicknamed Kamal al-Din, known as Qadi, with Mantiqi as his pen-name, is one of the great figures and distinguished scientific, literary, and philosophical characters of the land of Iran. He was born in Meybod in Yazd Province in the ninth century (AH). After learning the common preliminary intellectual and transmitted sciences of his time, he went to Shiraz in his youth and became a student of Dawani. Meybodi is a Muslim philosopher, an advocate of Shafi‘i school of thought, and a man of Tawalla (loving the People of the Prophet’s House). His love of the Commander of the Faithful (a) and the Pure and Infallible Household is so profound that some have considered him to be a Shi‘ite scholar. During the reign of Sultan Y‘aqub Aq Qoyunlu, he was a judge and the custodian of endowments of Yazd and its suburbs. His most important works include Sharh-i hidayah al-hikmah, Sharh-i diwan mansub bi Amir al-mu’minin (a), and Munsha’at. During the reign of Shah Isma‘il Safavi, when Mohammad Karra (ruler of Abarqu) captured the city of Yazd, Meybodi became his minister and, between 909 and 911 AH, when Shah Isma‘il recaptured Yazd, he was murdered on the King’s order. Meybodi believed that Illuminationists and Sufis (gnostics) were superior to theologians and Peripatetics and considered Peripatetic philosophy, which is based on rational deduction and reasoning, an immensely uncertain and ambiguous school which exhausts the intellect in the process of perceiving its fundamental principles. Unlike Ibn Sina, Suhrawardi, and Ibn Arabi, he was not the founder of a specific school of philosophy. However, given his accurate criticisms, investigations, and particular views regarding topics which interested theologians, Peripatetics, gnostics, and Illuminationists in the mould of a number of independent and dependent (commentaries and glosses) works, as a connecting link, he managed not only to play a significant role in developing Islamic philosophy and bringing the different philosophical trends and schools of his time together, but also become a source of inspiration for Mulla Sadra in developing the Transcendent Philosophy.
آغابزرگ الطهرانی، محمد محسن، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج6، ج13، الطبعة الأولی، تهران، چاپخانة بانک ملی ایران، 1365. #
آیتی، عبدالحسین، آتشكدة یزدان، یزد، چاپخانه گل بهار، چ1، 1317. #
ابن‌عربى، الفتوحات المكیة،ج2، بیروت، دار الصادر، بی¬تا. #
افشار، ایرج، «قاضی میرحسین میبدی»، مجلة یغما، انتشارات ایران، س1، 1327. #
استرآبادی، محمدتقی، شرح فصوص الحكم، بكوشش محمدتقی دانش‌پژوه، دیباچه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1358.#
اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی، تاریخ منتظم ناصری، تصحیح محمداسماعیل رضوانی، تهران، نشر دنیای کتاب، 1363 ـ 1367. #
الامین، سیدمحسن، أعیان الشیعة، ج27، حققه و اخرجه حسن الأمین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1403ق. #
بدوانی، عبدالقادر بن ملوک شاه، منتخب التواریخ، تصحیح مولوی احمدعلی صاحب، مقدمه و اضافات توفیق هاشم پورسبحانی، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1379. #
براون، ادوارد گرانویل، تاریخ ادبیات ایران (از آغاز عهد صفویه تا عصر حاضر)، ترجمه رشید یاسمی، بی‌جا، بی¬تا.
بغدادی، اسماعیل پاشا، هدیة العارفین، أسماء المؤلفین من کشف الظنون، بیروت، دارالکتب العلمیة، ج5، 1413ق. #
ترکمان، اسکندربیک، تاریخ عالم آرای عباسی، زیرنظر ایرج افشار، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1382. #
ثبوت، اکبر، هدایة الحکمة و شروح آن، خرد جاویدان (جشن¬نامه سید جلال¬الدین آشتیانی)، بکوشش علی اصغر محمدخانی و حسن سیدعرب، تهران، نشر فروزان روز، 1377. #
حاجی خلیفه، کشف الظنون عن أسامی الکتب و الفنون، محمد شرف الدین یالتاقایا و رفعت بیلگه الکیسی، أعادت طبعه بالأفست، طهران، مکتبة الإسلامیة و الجعفری التبریزی، ج2، 1378ق. #
حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبداللّه، جغرافیای حافظ ابرو، تصحیح صادق سجادی، تهران، انتشارات میراث مکتوب، ج2، 1378. #
حافظ ابرو، شهاب‌الدین عبداللّه، زبدة التواریخ، تصحیح سیدکمال ¬حاج سیدجوادی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نشر نی، 1372. #
حسینی عاملی، محمد شفیع، مجالس المؤمنین فی ذیل مجالس المؤمنین، تصحیح ابراهیم عرب‌پور و منصور جغتای، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، چ1، 1383. #
جعفری، جعفر بن محمدحسن، تاریخ یزد، بکوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1384. #
جنابدی، میرزا بیگ حسن بن حسینی، روضة الصفویة، ناشر بنیاد موقوفات ایرج افشار، بکوشش غلامرضا طباطبایی تهران، انتشارات مجد، 1378. #
روملو، حسن¬بیک، أحسن التواریخ، تصحیح عبد الحسین نوایی، تهران، انتشارات بابک، 1357. #
درایتی، مصطفی، فهرستوارة دست¬نوشته¬های ایران (دنا)، مشهد، نشر مؤسسة فرهنگی، پژوهشی الجواد (ع)، ج 4، 5، 6، 9، 10، بی¬تا. #
سرور، غلام، تاریخ شاه اسماعیل صفوی، ترجمة محمدباقر آرام و عباسقلی غفاری فرد، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1374. #
سیدحسین‌زاده، هدی، تاریخ فراموش شده ایران در دورة سلطان یعقوب آق‌قویونلو، تهران، نشر تاریخ ایران، چ1، 1394. #
شبستری، شیخ محمود، گلشن¬راز، تصحیح کاظم محمدی (وایقانی)، کرج، انتشارات نجم کبری، چ1، 1386. #
شوشتری، قاضی نوراللّه، مجالس المؤمنین، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ج2،چ2، 1354. #
صفا، ذبیح اللّه، تاریخ ادبیات در ایران، تلخیص محمد ترابی، تهران، انتشارات فردوسی، ج 5،چ4، 1369. #
طهرانی، ابوبکر، کتاب دیار بکریه، تصحیح و اهتمام نجاتی لوغال و فارق سومر، تهران، انتشارات طهوری، 1356. #
عادل، پرویز، «منشآت میبدی بازتابی از تاریخ و ادبیات ترکمانان آق‌قویونلو»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش51 و 52، تهران1380. #
غفاری کاشانی، قاضی احمد بن محمد غفاری، تاریخ نگارستان، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران، کتابفروشی حافظ، چ1، 1404.ق. #
فتوحی یزدی، عباس، تذکره شعرای یزد، یزد، انتشارات اندیشمندان یزد، 1382ق. #
فیاض انوش، ابوالحسن، «میرحسین میبدی (مقتول 911هـ. .ق)، یک بازشناسی تاریخی»، مجله پژوهشهای تاریخی، دانشكده ادبیات علوم انسانی دانشگاه اصفهان، س2، ش3 (پیاپی7)، 1389. #
کارگر شورکی، محمد، تذکرة مشاهیر میبد، یزد، انتشارات اندیشمندان یزد، 1386ق. #
الکوبنانی، ابواسحاق، منشآت، نسخة خطی شمارۀ 90859 ، کتابخانة مجلس شورای اسلامی. #
مجلسی، محمدتقی، بحار الأنوار، بیروت، مؤسسة الوفا، 1403ق. #
مدرس تبریزی، میرزا محمدعلی، ریحانة الأدب فی تراجم المعروفین بالکنیة واللقب، تهران، کتابفروشی خیام، ج5، چ3، 1369. #
مدرس رضوی، محمدتقی، احوال و آثار خواجه نصیرالدین طوسی، تهران، انتشارات اساطیر، چ2،1370. #
کرامتی، یونس، دانشنامة بزرگ اسلامی، ج5، مدخل ابواسحاق کوبنانی، انتشارات دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، 1367. #
مستوفی بافقی، محمد مفید بن محمود، جامع مفیدی، بکوشش ایرج افشار، تهران، انتشارات اساطیر، ج3، 1385. #
معلم یزدی، معین¬الدین علی بن جلال¬الدین محمد، مواهب الهی در تاریخ آل مظفر، تصحیح و مقدّمه سعید نفیسی، طهران، انتشارات اقبال، ج1، 1326. #
معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیرکبیر ، ج6، چ12، 1377. #
منشی قمی، احمد بن حسین، خلاصه التواریخ، تصحیح احسان اشراقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ج1، چ2، 1383. #
موسوی بجنوردی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج6، مدخل اثیرالدین ابهری، بقلم صمد موحد، تهران، نشر مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چ1، 1373. #
میبدی، قاضی کمال¬الدین، جام گیتی¬نما، تصحیح عبداللّه نورانی، نشریه بنیاد دایرة المعارف اسلامی، ضمن تحقیقات اسلامی، س1، ش1، 1365/ انتشارات میراث مکتوب، چ2، تهران، 1379. #
میبدی، قاضی کمال¬الدین، شرح دیوان منسوب به امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع)، تصحیح حسن رحمانی و سیدابراهیم اشک‌شیرین، تهران، انتشارات میراث مکتوب، چ2، 1379.
میبدی، قاضی کمال¬الدین، شرح هدایة الحکمة، طهران، چاپ سنگی، 1331ق. #
میبدی، قاضی کمال¬الدین، منشآت میبدی، تصحیح و تحقیق نصرت‌اللّه فروهر، دفتر نشر میراث مکتوب، تهران، نشر نقطه، چ1، 1376. #
نوایی، عبدالحسین، رجال کتاب حبیب السیر از حمله مغول تا مرگ شاه اسمعیل اول، تهران، انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، ج3، 1379. #
واله اصفهانی، محمد یوسف بن حسین، خلد برین (ایران در روزگار صفویان)، کوشش میرهاشم محدث، تهران، نشر بنیاد موقوفات محمود افشار، 1372. #