بررسي و تحليل انتقادي آراء كانت در باب اعتبار امر تنجيزي براساس ديدگاه صدرالمتالهين
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
حسين قاسمي
1
(دانشگاه تربيت مدرس)
کلید واژه: امر تنجيزي قانون اخلاق عقل عملي غايت خير کثرات کانت ملاصدرا ,
چکیده مقاله :
بررسي و مطالعه گزاره هاي اخلاقي و ماهيت آنها از ديرباز مورد توجه فيلسوفان بوده است. اينکه مفاد اين گزاره ها از انعطاف پذيري کافي برخوردارند يا نه، از مسائل فلسفه اخلاق بشمار مي آيد. در مغرب زمين کانت، فيلسوف مدرنيته، معتقد است که گزاره هاي اخلاقي از ويژگي اطلاق و تنجّز برخوردارند. بنظر او تعليق افعال اخلاقي به هر عاملي جز «قانون اخلاق» باعث ميگردد تا آنها را تابع اراده هاي شخصي گرداند. ادعاي او در اصرار بر اعتبار امر تنجيزي از آنجا ناشي ميشود که عقل عملي را از تمام عوامل تجربي مانند «لذت گرايي»، «احساس اخلاقي»، «اراده خدا» و «کمال عقلي» مبرّا ميداند؛ علاوه بر اينکه «غايت» و «خير» را در ذات انسان ميجويد. با اين نگرش است که قانون اخلاق و اصل عيني فعل، اساس امر تنجيزي معرفي ميشود و در نتيجه تمام اوامر تعليقي فاقد اعتبار ميگردند. در حوزه هاي ديگر فلسفي بخصوص فلسفه ملاصدرا تأکيد بر مطلق و تنجيزي بودن حکم اخلاقي مورد نقد جدّي قرار ميگيرد. ملاصدرا هم تفسير پيشيني کانت از عقل عملي و هم تفسير او از خير و غايت را مردود ميداند. او در کنار حقايق اخلاقي از تفاوتهاي فردي و اجتماعي سخن ميگويد و بر اين اساس کثرات زيادي را در ساحات نازله انسان ميپذيرد. اين کثرات همگي بر اعتباربخشي احکام جزئي و غيرضروري اثر ميگذارد و آراء مطلق‌انگارانة کانت را به چالش ميکشد. نوشتار حاضر درصدد است تا ديدگاه کانت را دربارة امر تنجيزي مورد تحليل قرار داده و سپس آن را از طريق آراء فلسفي ملاصدرا و بعضي از شارحان کانت مورد نقد قرار دهد.
The study of moral propositions and their nature has attracted the attention of philosophers since long ago. Whether these propositions enjoy sufficient flexibility in terms of content is one of the problems discussed in the field of philosophy of ethics. In the West, the modern philosopher, Kant, believed that moral propositions should enjoy a categorical nature. In his view, determining moral acts by any factor other than the “moral law” will result in subordinating them to the subjective will. His insistence on the validity of the categorical imperative originates in purifying practical wisdom from all empirical factors such as hedonism, sentimentalism, God’s Will, and intellectual perfection. Moreover, he sought the “end” and “good” in man’s nature. Accordingly, the law of ethics and the objective principle of act are introduced as the bases of the categorical imperative and, as a result, all other factors are invalidated. In other fields of philosophy, particularly, in Mulla Sadra’s philosophy, the emphasis on the categorical nature of moral judgments is seriously criticized. Mulla Sadra rejects not only Kant’s a priori interpretation of practical reason but also his interpretation of the good and the end. Alongside moral facts, Mulla Sadra speaks of individual and social differences and, as a result, accepts several levels of being in lower realms of human beings. All these plural beings affect the validity of particular and unnecessary judgments and challenge Kant’s categorical ideas. The present paper analyzes Kant’s view of the categorical imperative and, then, criticizes it relying on the philosophical ideas of Mulla Sadra and some of the commentators of Kant.
ابن¬سينا، النفس من کتاب الشفاء، تحقيق حسن حسن¬زاده الآملي، قم، مکتبة الاعلام الاسلامي، چ2، 1385. #
ابن¬سينا، الالهيات من کتاب الشفاء، تحقيق حسن¬زاده الآملي، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چ1، 1376. #
ابراهيم، زکريا، کانت او المشکله الخلقيه، مکتبه مصر، چ1، مصر، 1969.م. #
ابراهيم، زکريا، کانت او الفلسفه النقديه، مکتبة مصر، چ1، مصر،1973.م. #
اسکروتن، راجر، کانت، ترجمه علي پايا، تهران، انتشارات طرح نو، چ3، 1388. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في¬الاسفار العقلية الاربعة، ج2، تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1380. #
ملاصدرا، ج3، تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1383. #
ملاصدرا، ج4، تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1383. #
ملاصدرا، ج6، تصحيح، تحقيق و مقدمه احمد احمدي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1381. #
ملاصدرا، ج7، تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1380. #
ملاصدرا، ج8، تصحيح، تحقيق و مقدمه علي‌اکبر رشاد؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1383. #
ملاصدرا، ج9، تصحيح، تحقيق و مقدمه رضا اکبريان؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1382. #
ملاصدرا، اسرارالآيات و انوار البينات (تصحيح و تحقيق محمدعلي جاويدان) رساله متشابهات القرآن (تصحيح و تحقيق سيدمحمدرضا احمدي بروجردي)، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1389. #
ملاصدرا، شرح الاصول الکافي، تصحيح، تحقيق و مقدمه رضا استادي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1384. #
ملاصدرا، مفاتيح الغيب، تصحيح و تحقيق و مقدمه نجفقلي حبيبي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، چ1، 1386. #
ملاصدرا، المبدأ و المعاد، تصحيح و تحقيق محمد ذبيحي و جعفر شاه نظري؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، ج2، چ1، 1381. #
ملاصدرا، کسر اصنام الجاهلية، مقدمه، تصحيح و تعليق جهانگيري، تهران، انتشارات بنياد حکمت صدرا، چ1، 1381. #
فرانکنا، ويليام کي، فلسفه اخلاق، ترجمه هادي صادقي، قم، نشر طه، چ3، 1389. #
کورنر، اشتفان، فلسفه کانت، ترجمه عزت‌الله فولادوند، تهران، انتشارات خوارزمي، چ2، 1380. #
ياسپرس، کارل، کانت، ترجمه ميرعبدالحسين نقيب‌زاده، تهران، انتشارات طهوري، چ2، 1390. #
يوسف، کرم، فلسفه کانت، ترجمه محمد محمد رضايي، قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، چ2، 1375. #
Kant, Immanuel, Practical Philosophy, translated and edited by Mary J.Gregor, Cambridge, Cambridge University Press 1996. #
Kant, Immanuel, Critique of Pure Reason, translated by paul Guyer and Allen W.Wood, Cambridge, cambridge University press, 1998. #
Beck, Lewis White, A commentary on Kant’s Critique of Practical Reason, Chicago, Chicago University Press, 1990. #
Caygill, Haward, A Kant Dictionary, Oxford, Blacwell, 2000. #
Paton, H.J., Categorical Imperative, A Study in Kant's Moral Philosophy, London, Hutchinson University, 1947. #
Liddell, B.E.A, Kant on the Foundation of Morality, Bloomington and London, Indian University Press, 1970. #
Kemp Smith, Norman, A commentary to Kant’s Critique of Pure Reason, England, Palgrave Macmillan, 2003. #
Chadwick .Ruthf, Immanuel Kant: Assessment Critical, vol 3, London and New York, Routledge, 1992. #
Frankena,William k., Ethics, Englewood Cliffs, Prentice-Hall, 1963. #