شخصيت و جايگاه علمي حکیم میرزا حسن کرمانشاهی در فلسفة معاصر ايران
محورهای موضوعی : یافته‌های نو درباره چهره‌ها و مدرسه‌های فلسفی ایران و جهان اسلام
عباسعلی منصوری
1
(استادیار گروه فلسفه اسلامی، دانشکده ادبیات،دانشگاه رازی، کرمانشاه،ایران)
کلید واژه: میرزا حسن کرمانشاهی, مکتب فلسفی تهران, فلسفه معاصرایران , حکمای متأخر,
چکیده مقاله :
حکیم میرزا حسن کرمانشاهی (ف. 1336ق) يكي از حکمای بزرگ مکتب تهران است که با وجود نقش و مقام والايي که در تاریخ فلسفة معاصر ایران دارد، گمنام بوده و جايگاهش در مجامع علمی مغفول مانده است. این پژوهش تلاش نموده كه با دقت و بكارگيري منابع مستند و موثق، این حکیم فاضل را به علاقمندان تاريخ حكمت معاصر ايران، مجامع علمی فلسفه و علاقمندان به فلسفة اسلامی معرفی نمايد. از ويژگيها و اهداف اين نوشتار ميتوان به اين موارد اشاره كرد: 1) در عین حال که سعی وافري شده تا از ورود به مباحث حاشیه‌يي پرهیز شود، اما ميتوان اين مقاله را مفصلترين تحقيق دربارة شخصيت علمي حكيم ميرزا حسن كرمانشاهي دانست 2) شناخت و بررسی اساتید میرزا حسن كرمانشاهي و نوع ارتباط او با ايشان 3) فرضیة یادگیری فلسفه از طریق آموزش خودخوان فلسفه 4) اشاره به برخي شاگردان ميرزا حسن كرمانشاهي كه از ايشان در منابع، كمتر نامي به ميان آمده است 5) بحثي مفصل و تحلیلی دربارة مقام علمی میرزا حسن كرمانشاهي در پنج بخش: گسترة مهارتی و دانشی، عمق اندیشه و قدرت تحلیل، مشرب فلسفی، جایگاه عرفان در اندیشة و او، توانایی و مهارت در تدریس 6) جمع‌آوری حکایت نقل شده دربارة میرزا حسن کرمانشاهی.
Mīrzā Ḥassan Kermānshāhī (d. 1336 AH) was one of the prominent philosophers of the philosophical School of Tehran, who, despite his significant role in the history of contemporary Iranian philosophy, has remained unknown in academic communities and centers. This study aims to introduce this knowledgeable philosopher to the lovers of contemporary history of philosophy in Iran and Islamic philosophy and scientific philosophical communities relying on accurate and authentic sources. To accomplish this task, the author has tried to avoid marginal issues; however, this paper can be considered to be the most extensive study of Mīrzā Ḥassan Kermānshāhī’s character. He has also tried to introduce this philosopher’s masters and discuss the relationship between them, elaborate on Kermānshāhī’s self-study of philosophy, refer to some of his students who have rarely been named in related sources, and present an extensive analytic discussion of Kermānshāhī’s academic station regarding his vast knowledge, depth of thought and power of analysis, philosophical insight, gnostic thoughts, and teaching skills.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1345) «چهره‌های درخشان: مختصری در شرح احوال استاد محمدتقی آملی»، مجله معارف اسلامی (سازمان اوقاف) اسفند ماه، شمارة 2، ص55 ـ54.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1347الف) «چهره‌های درخشان: شرح احوال و آثار حاج میرزا سیدمحمد حسین طباطبایی»، مجله معارف اسلامی، شمارة 5، ص50ـ48.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1347ب) «چهره‌های درخشان: سیدکاظم عصار، وحید»، شمارة 58، ص958ـ950.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1360 الف) تصحیح تمهید القواعد، تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1360ب) تصحیح الشواهد الربوبیه، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1372) مقدمه بر رساله نوریه در عالم مثال، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1375الف) شرح مقدمه قیصری، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1375ب) تصحیح اصول المعارف، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1376الف) «به یاد محمدکاظم عصار»، مجله کلک، شمارة89 و93، ص161ـ154.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1376ب) رسائل حکیم سبزواری، تهران: اسوه.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1378 الف) تصحیح سه رساله فلسفی: متشابهات القرآن ـ المسائل القدسیة ـ اجوبة المسائل، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1378ب) منتخباتی از آثار حکمای الهی ایران، قم: تبلیغات اسلامی.
آشتیانی، سيدجلال‌الدين (1381) شرح بر زاد المسافر ملاصدرا، قم: بوستان کتاب.
آقا بزرگ تهرانی، محمدحسن (1430) طبقات اعلام الشیعه، بيروت: دار احیاءالتراث العربی.
آقا بزرگ تهرانی، محمدحسن (1372) مصنفات شیعه، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهشهای اسلامی.
آقا بزرگ تهرانی، محمدحسن (1403) الذریعه الی تصانیف الشیعه، بيروت: دار الأضواء.
اعتماد السلنطه، محمدحسن بن علی (1350ش) روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، تهران: چاپ ایرج افشار.
انصاریان، حسین (1386) عرفان اسلامی، قم: دار العرفان.
ایزدگشسب، اسدالله شمس (1345) شمس التواریخ، تهران: نقش جهان.
حسن‌زاده آملی، حسن (1364) هزار و یک نکته، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
حسن‌زاده آملی، حسن (1369) تعلیقه علی المنظومه، تحقیق مسعود طالبی، تهران: نشر ناب.
حسن‌زاده آملی، حسن (1375) هزار و یک کلمه، قم: بوستان کتاب.
حسن‌زاده آملی، حسن ( 1380) عرفان و حکمت متعالیه، ناشر: الف.لام.میم.
حسینی اشکوری، احمد (1393) المفصل فی تراجم الاعلام، قم و تهران: مجمع ذخائر اسلامی.
دبیری‌نژاد، بدیع‌الله (1353) «آیت‌الله محمد سنگلجی»، ماهنمامه وحید، بهمن ماه، شمارة 134، ص909ـ908.
رضا‌نژاد، غلامحسین (1356) «معرفی کتاب (حکایتی طنز آمیز بر شیوه کهن)»، شمارة 224، ص66ـ63 .
رضا‌نژاد (نوشین)، غلامحسین (1378) «یادی از حکیم و علامه فقید آيت‌الله العظمی آقا سید میرزا ابوالحسن رفیعی قزوینی»، کتاب ماه دین، شمارة 29، ص9ـ3.
سجادی، احمد (1383) میراث حوزه اصفهان، قم: مؤسسة فرهنگی مطالعاتی الزهرا.
شریف، مهدی (1356) «تاریخ مشروطیت ایران»، مجله وحید، آبان ماه، شمارة219، ص68ـ66 .
شعرانی، میرزا ابوالحسن (1372) ترجمة کشف المراد، قم: کتابفروشی اسلامیه.
شیخ، محمود (1397) مکتب حکمی تهران و عرفان اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
صدوقی سها، منوچهر (1381) تاریخ حکما و عرفای متأخر (تحریر ثانی)، تهران: حکمت.
صدوقی سها، منوچهر (1351) «میرزا محمدحسن کرمانشاهی»، مجله ارمغان، شمارة 3 خرداد، ص213ـ208.
طارمی، عباس (1377) «آشنایی با حوزه فلسفی/ عرفانی تهران»، خردنامه صدرا، شمارة 14، ص88ـ83.
طارمی، عباس (1377ب) «آشنایی با حوزه فلسفی/ عرفانی تهران»، خردنامه صدرا، شمارة 13، ص71ـ65.
عصار، سیدمحمدکاظم (1376) مجموعه آثار، تهران: امیر کبیر.
فتحی، نصرت‌الله (1352) «سخنی چند درباره پیرایش و گسترش زبان فارسی و گامهایی که در این راه برداشته شده است»، مجله وحید، اردیبهشت ماه، شمارة 113، ص166ـ151.
فخرایی، ابراهیم (1338) «رجال صدر مشروطیت میرزا احمد قزوینی»، مجله یغما، شمارة 129، ص45ـ40.
فراهانی، حسن؛ بهبودی، هدایت‌الله (1385) روز شمار تاریخ معاصر ایران، تهران: موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی.
فلسفی، علی (1381) در محضر «آیة‌الله فلسفی»، مجله انتظار موعود، پاییز، شمارة 5، ص36ـ 27.
قاسمی، رحیم (1393) فیض نجف، تهران: مجمع ذخائر اسلامی.
کدیور، محسن (1375) «رساله وجود رابط حکیم موسس آقا علی مدرس»، مجله مفید، شمارة7، ص70ـ27.
کدیور، محسن (1378) مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی، تهران: اطلاعات.
کسایی، نورالله (1377) «مدارس قدیم تهران در عصر قاجار»، نامه فرهنگ، تابستان، شمارة 30، ص139ـ114.
گلچین عارفی، مهدی (1386) «مدخل مسجد و مدرسه سپهسالار قدیم»، دانشنامه جهان اسلام، ج23.
گلی زواره، غلامرضا (1375) «نامداری ناشناخته؛ سیری در زندگی و اندیشه‌های حکیم الهی سیدحسین بادکوبه‌ای» (قسمت اول)، مجله پاسدار اسلام، آبان ماه، شمارة179، ص41ـ38.
محقق‌داماد، مصطفی (1379) نخبگان علم و عمل، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق، مهدی (بی‌تا) زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
محقق، مهدی (1395) زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی مرحوم آیت‌الله سیدابوالحسن رفیعی قزوینی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مدرس گیلانی، مرتضی (1362) فلسفه ما بعد الطبیعه، وزارت فرهنگ و آموزش عالی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مطهری، مرتضی (1390) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
موسوی روضاتی، مریم‌دخت (1394) گنجنامه دفتر 3: بناهای مذهبی تهران، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
ناجی اصفهانی، حامد (1378) مجموعه آثار حكیم صهبا به همراه زندگینامه عارف الهی آقا محمدرضا قمشه‌ای، تهران: کانون پژوهش.
نصر، سیدحسین (1385) حکمت در تهران: گذری بر دیدگاههای فلسفی مکتب تهران، روزنامه همشهری، خرداد ماه، شمارة 3، ص32ـ30.
همایی، جلال‌الدین (1346) «صفحه ای از تاریخ اصفهان»، مجله وحید، اسفند ماه، شمارة51، ص339ـ332.