براهين ابن سينا برادراک حضوري ذات در بوته نقد و ارزيابي
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفی
سمیه اجلی
1
(دانشگاه زنجان)
سحر کاوندی
2
(دانشگاه زنجان)
کلید واژه: ابن سینا ادراک ذات علم حضوری نفس بدن,
چکیده مقاله :
بنا به عقيدة فلاسفة اسلامي، ادراک ذات توسط نفس، معرفتي حضوري است؛ بدينمعنا که آگاهي نفس به ذات خود از طريق اشياء بيروني يا اعضاي بدن و يا افعال نفس، آنچنانکه دکارت در کوگتيوي خود طرح ميکند، اتفاق نمي افتد، بلکه نفس، فارغ از افعال و احوالش و با غير فعال شدن بدن مادي همچنان مدرک ذات خود است. فيلسوف بزرگ اسلامي، شيخ‌الرئيس، براهين مختلفي در اثبات اين ادعا مطرح کرده است که شناخته شده-ترين آنها برهان «هواي طلق» يا «انسان معلق» است. اما با ارزيابي اين براهين چنين بنظر ميرسد که آنها توان چنداني در اثبات مدعاي خود ندارند و در بهترين شرايط، تنها قادر به اثبات تفاوت علم نفس به خود با علم او به ساير اشياء هستند. بنابرين بنظر ميرسد يا بايد براي استقلال نفس در ادراک ذات بدنبال دلايل محکمتري بود و يا نفس را در علم به ذات خود، مستقل از بدن و بخصوص مغز ندانست.
According to Islamic philosophers, the soul’s self-perception is of the type of presential knowledge. In other words, the soul’s awareness of its own essence, unlike what Descartes states in his concept of Cogito, does not occur through external objects, body organs, or soulish acts. Rather, the soul perceives its self free from its acts and states and with no reliance on the activities of material body. The prominent Islamic philosopher, Ibn Sina, has posed different arguments in order to demonstrate this claim, the most important of which is the argument of “floating man” or “suspended man”. However, an evaluation of such arguments seems to reveal that they are not capable of demonstrating their claim and, under the best circumstances, they can merely prove the difference between the soul’s self-knowledge and its knowledge of other objects. Therefore, it seems that either more solid arguments are necessary to demonstrate the soul’s independence in self-perception or the soul should not be considered independent of the body and, particularly, the brain in this regard.
آشتياني، سيدجلال الدين، مقدمه شواهدالربوبيه، قم، بوستان کتاب،1382.#
آهنچي، اميد؛ انوري، سعيد، «بررسي امکان تحقق انسان معلق»، حکمت سينوي، ش46، 1390.#
ابراهيمي تيرتاش، فهيمه، «آيا آزمايش‌هاي فکري برهان هستند؟»، فصلنامه علمي پژوهشي روش‌شناسي علوم انساني، ش60، 1388.#
ابن‌سينا، الاشارات و التنبيهات، شرح خواجه نصير و محاکمات قطب رازي، قم، نشر البلاغه، 1357.#
ابن‌سينا، رساله الاضحويه في المعاد، تصحيح حسن عامي، تهران، انتشارات شمس تبريزي، 1382.#
ابن‌سينا، التعليقات، تحقيق عبدالرحمن بدوي، بيروت، مکتبه الاعلام الاسلامي، 1404.ق(الف).#
ابن‌سينا، الشفاء (الطبيعيات)، تصحيح محمود قاسم، قم، افست کتابخانة آيت‌الله مرعشي، 1404ق(ب).#
ابن‌سينا، المباحثات، تصحيح محسن بيدارفر، قم، انتشارات بيدار، 1371.#
ابن‌سينا، رساله في معرفة النفس الناطقه و احوالها، بخشي از کتاب احوال النفس و ثلاث رسائل لابن‌سينا، تصحيح احمد فواد الاهواني، قاهره، داراحيا الکتب العربيه، 1952 م.#
ابن‌سينا، النجاة في الحکمه المنطقيه و الطبيعيه و الالهيه، تهران، انتشارات مرتضوي، چ2، 1364.#
ابن‌سينا، الهيات من کتاب الشفاء، تحقيق حسن حسن‌زاده آملي، قم، مرکز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم.#
ابوالبرکات، المعتبر في الحکمة، اصفهان، دانشگاه اصفهان، 1373.#
اکبري، رضا، جاودانگي، قم، انتشارات بوستان کتاب، 1382.#
جوادي آملي، عبدالله، شرح حکمت متعاليه اسفار اربعه، قم انتشارات الزهراء، ج2، 1368.#
رازي، فخر، شرح علي الاشارات (شرحي الاشارات)، قم، مکتب آيت‌الله مرعشي، 1404ق.#
رازي، قطب‌الدين، المحاکمات بين شرحي الاشارات، قم، نشر البلاغه، چ1، 1357.#
سبزواري، ملاهادي، اسرارالحكم، تصحيح كريم فيضي، قم، مطبوعات ديني، 1383.#
سعادت مصطفوي، سيدحسن، شرح الاشارات و التنبيهات، نمط سوم دربارة نفس، تهران، دانشگاه امام صادق، 1387.#
سعيدي‌مهر، محمد؛ خادم‌زاده، وحيد، «تحليل ايده انسان معلق در فضا بر اساس عدل منطقي سورنسون»، نامه حکمت، س7، ش2، پاييز و زمستان 1388.#
سهروردي، التلويحات، مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق، تصحيح و مقدمه هانري کربن، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1373.#
شهرزوري، شمس‌الدين، شرح حکمت الاشراق، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، چ1، 1372.#
شهرزوري، شمس‌الدين، رسائل الشجرة الهيه في علوم الحقايق الربانيه، تهران، انتشارات مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفة ايران، 1384.#
طوسي، خواجه نصيرالدين، شرح الاشارات و التنبيهات مع المحاکمات، قم، نشر البلاغه، چ1، 1375.#
طباطبايي، محمدحسين، نهايه الحکمه، قم، جامعه مدرسين، 1416ق.#
عبوديت، عبدالرسول، درآمدي به نظام حکمت صدرايي (معرفت‌شناسي و خداشناسي)، تهران، انتشارات سمت، 1392.#
غفاري قره باغ، سيد احمد، «بازنگري در تعيين محدوده علم حضوري و حصولي»، خردنامه صدرا، ش53، 1387.#
فارابي، ابونصر محمد، المنطقيات، قم، کتابخانه آيت‌الله مرعشي، 1408ق.#
کاپلستون، فردريک، تاريخ فلسفه (از ولف تا کانت)، ترجمة اسماعيل سعادت و منوچهر بزرگمهر، تهران، شرکت انتشارات علمي و فرهنگي و سروش، 1375.#
کاوندي، سحر، «علم و ادراک از ديدگاه ابن‌سينا و ملاصدرا»، پايان نامه دکتري، دانشکده الهيات، دانشگاه تهران، 1381.#
لاهيجي، فياض، شوارق الالهام في شرح تجريد الکلام، قم، انتشارات مؤسسه امام صادق (ع)، 1426ق.#
ملاصدرا، الشواهد الربوبيه في المناهج السلوکيه، تصحيح سيدجلال¬الدين آشتياني، مشهد، المرکز الجامعي لنشر، 1360.#
ملاصدرا، الحکمه المتعاليه في الاسفار العقليه الاربعه، بيروت، داراحياء التراث، 1981 م.#
Elsevier, Journal, Research in Autism Spectrum Disorders, Volume 8, Issue 3, March 2014. #