سیر تطور تئودیسه در اندیشۀ نقادی متقدم و متأخر کانت
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
فرح رامین
1
(استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران )
زهرا فرزانگان
2
(دانش آموختۀ دکتری فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران)
کلید واژه: مسئلۀ شر, شر بنیادی, شر رادیکال, نظام احسن, تئودیسه, دورۀ نقادی متقدم, دورۀ نقادی متأخر, کانت,
چکیده مقاله :
حیات علمی کانت، با یک نگاه کلی، به دو دورۀ پیشانقدی و نقادی تقسیم میشود. برخی محققان با دقت نظر بیشتری به بررسی سیر تاریخی تحول و تکامل اندیشه¬های کانت پرداخته و دورۀ نقادی را نیز به دو بخش تقسیم کرده¬اند. تبیین دیدگاه کانت در مسئلۀ شر ـ با توجه به تفاوت نگاه ظریفی که در آثار منتشر شده از وی در اوایل دورۀ نقادی و اواخر آن بچشم میخورد‌ـ سیر شکلگیری ساختار فکری وی در اینباره را بتصویر میکشد. مطالعات صورت‌گرفته در این زمینه، فاصله‌گرفتن تدریجی کانت از معرفت نظری نسبت به خدا و بالتبع، پاسخ کلامی به مسئلۀ شر را نشان میدهد، که در اواخر دورۀ نقادی به اوج میرسد. اصل «آزادی» که از اصول موضوعۀ اخلاق در اندیشه‌های نقادی کانت است، محور اصلی توجیه شرّ اخلاقی در آثار او، بویژه در دورۀ نقادی متأخر است. نوشتار پیش‌رو با شیوۀ توصیفی‌ـ‌تحلیلی، به بررسی دیدگاه کانت در مورد مسئلۀ شر در دو دورۀ نقادی میپردازد. کانت در اوایل دورۀ نقد، نظریۀ «بهترین جهان ممکن» را تأیید کرده، اگرچه در این نظریه، مفهوم «کمال» با مفهوم «واقعیت» یکسان پنداشته شده است، اما او در اواخر دورۀ نقد، از تعریف رایج «خیر و شر» فاصله گرفته و با انکار شایستگی تئودیسه¬های فلسفی، پاسخی جدید برای معضل شرور ارائه میدهد. کانت در دورۀ نقادی، شر را ذاتی بشر دانسته و تفسیر سنتی و رواقی از منشأ زمانی و عقلی شر در طبیعت انسان را نفی مینماید.
Some researchers have examined the historical evolution of Kant's ideas and have divided the critical period into two periods. The explanation of Kant's point of view on the problem of evil, considering the difference in the perspective that can be seen in his published works in the early and late critical period, depicts the course of the formation of his intellectual structure in this field. The studies conducted in this field show Kant's distance from the theoretical knowledge of God and the verbal response to the problem of evil in a gradual process that reaches its peak at the end of the critical period. The principle of "freedom", which is one of the principles of morality in Kant's critical thoughts, occupies the main axis in the justification of moral evil in his works, especially in the late critical period. With a descriptive-analytical approach, this article deals with an investigation of Kant's view on the problem of evil in two critical periods. At the beginning of the critical period, Kant confirms the theory of the best possible world; Although the concept of perfection is the same as the concept of reality. But at the end of the criticism period, he distanced himself from the common definition of good and evil, and by denying the merit of philosophical theodicies, he gave a new answer to the problem of evil. In the critical period, Kant rejects the traditional and stoic interpretation of the temporal and intellectual origin of evil in human nature.
زوپانچیچ، آلنکا (1396) اخلاقیات امر واقعی: کانت، لاکان، ترجمه علی حسن¬زاده، تهران: آگاه.
کاپلستون، فردریک چارلز (1400) تاریخ فلسفه، ج1، ترجمه جلال‌الدین مجتبوی، تهران: علمی و فرهنگی.
کانت، ایمانوئل (1397) «درباب ناکامی تمام آزمونهای فلسفی در تئودیسه»، ترجمۀ سیدمحمدحسین صالحی، در دربارۀ شر، ج1، تهران: طه.
کانت، ایمانوئل (1399) درسهای فلسفه اخلاق، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: نقش و نگار.
کانت، ایمانوئل (1394) دین در محدوده عقل تنها، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: نقش و نگار.
کانت، ایمانوئل (1395) نقد عقل عملی، ترجمۀ انشاءالله رحمتی، تهران: سوفیا.
هوفه، اوتفرید (1392) قانون اخلاقی در درون من، ترجمۀ رضا مصیبی، تهران: نی.
Bernstein, R. J. (2007). Radical Evil. Cambridge: Polity press.
Huxford, G. (2020). Kant and theodicy. London: Lexington books.
Kant, I. (1978). Lectures on philosophical theology. New York: Cornell University press.
Kant, I. (1992). An attempt at some reflections on Optimism. Cambridge: Cambridge University Press.
Kant, I. (2001). Lectures on the philosophical doctrine of religion. Cambridge: Cambridge University Press.
Kant, I. (2007a). Conjectural beginning of human history. Cambridge: Cambridge University Press.
Kant, I. (2007b). Idea for a universal history with a cosmopolitan aim. Cambridge: Cambridge University Press.
Krishnan, M. (2021). Kant’s critical theory of the best possible world. Kantian Review, vol. 26, no. 1, pp. 27-51.
Leibniz, G. W. (2005). Theodicy. trans. by E. M. Huggard. Released online by the project Gutenberg [originally published in 1951 by Routledge & Kegan Paul Limited, London].
Louden, R. B. (2011). Kant’s human being. Oxford: Oxford University Press.