فضيلت عدالت در نظريه اخلاق توماس آکوييناس
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
1 - دانشگاه امام صادق
کلید واژه: فضيلت , عدالت , اخلاق , آکوييناس ,
چکیده مقاله :
نظریه توماس آکوييناس نظريه اخلاق خود را اگرچه با فلسفه اخلاق، آن هم با تأثير از اخلاق ارسطويي آغاز مي‌كند،اما هم در غايات و هم در وسايل و الزامات نيل به غايات، نهايتاً اخلاق مسيحي و كلام اخلاقي[i] غلبه پيدا مي‌كند. بااین‌حال، در هر دو رويكرد توماس نقطه شروع، فعل اخلاقي است كه قصد و نيت فاعل اخلاقي را نيز شامل مي‌شود. ميان اولين اشاره توماس در مقدمه شرح وي بر اخلاق نيكوماخوس ارسطو تا اوج مباحث اخلاقي مربوط به سعادت حقيقي در خلاصه الهيات و خلاصه عليه گمراهان، آن‌چه جلوه بارز دارد عقل است. اساساً فلسفه اخلاق توماس از تقسيمات عقل عملي و حكمت عملي وی است اما در بحث از سعادت نهايي، نوعي لقاء و ديدار عقلاني خداوند[ii] سعادت حقيقي شمرده مي‌شود كه گرچه اين كار را حتي از عهده ايمان خارج مي‌داند، در نهايت اتحاد با خداوند را كه اتحادي عقلاني است سعادت حقيقي مي‌شمرد.
نظريه اخلاق توماس به‌‌نحو بارزي حيثيت كلامي و فلسفي وی را مي‌نماياند. اگرچه آکوئیناس تجربه فلسفي خود را با مطالعه و شرح آثار ارسطو آغاز كرد، آثار دوران پختگي او نشان از حركت او به سمت پيوند كلام و فلسفه با صبغه بيشتر كلامي دارد. توماس با تأثيرپذيري از ارسطو فضايل اخلاقي را به شجاعت، عدالت، اعتدال و حزم تقسيم مي‌كند. چهار قوه ذهني كه به اعمال اخلاقي ما مربوط مي‌شوند عبارتند از: هوش، اراده، ميل و شوق، نفرت و بيزاري. بر اين اساس، بايد چهار فضليت نيز وجود داشته باشد تا اين قوا را در صراط مستقيم نگه دارد. خردمندي يا دورانديشي براي فكر و هوش، عدالت براي اراده، ميانهروي براي ميل و شوق، و شكيبايي براي نفرت و بيزاري و آن‌چه دردناك است. كليه فضايل اخلاقي ديگر از اين چهار فضليت ناشي مي‌شوند از خردمندي و دورانديشي، خوبي، مشورت و قضاوت درست در زماني كه قوانين معمولي جاري است و نيز «فراست» در موارد استثنايي حاصل مي‌شود. از عدالت، رعايت حقوق افراد، و دين كه اداء حق و خدمت به خداست نتيجه مي‌شود. همچنین احترام به بزرگان و انجام فرامين آنها و سپاس از الطاف گذشته و صداقت و دوستي از عدالت ناشي مي‌شود. از صبر و شكيبايي، شكست‌‌ناپذيري و استقامت و پشتكار حاصل مي‌شود و از ميانهروي نیز، عفت، پاكدامني، رحمت و شفقت.
از جمله مهم‌ترين فضايل نزد توماس اکویناس كه نقش محوري در همه نظريات او دارد، عدالت است كه ابعاد و زواياي گوناگوني داردعدالت در انديشه اکوييناس از جمله فضايل اخلاقي لازم جهت رسيدن به سعادت به منزله غايت قصوي است. آکوييناس سعادت را بصيرت عقلاني و ياديدارعقلاني خداوند مي داند . طيفي از فضايل عقلاني، اخلاقي و موهيبتي را براي تحقق سعادت ضروري مي شمرد . توماس در آثار خود از عدالت بهعنوان «حق»، عدالت به معناي «برابري»، عدالت بهعنوان حالت طبيعي و عدالت بهعنوان يك ارزش ياد مي‌كند. توماس هم در مقام «هست» و نظر به عدالت توجه دارد و هم در مقام «بايد» و توصيه. ويژگي عدالت از نظر توماس در مقايسه با ديگر فضيلت‌ها اين است كه عدالت در نسبت ميان فرد با ديگران و ميان افراد مورد توجه قرار مي‌گيرد و يا در نسبت فضايل به هم مطرح مي‌شود. اين مقاله در صدد مدلل ساختن اين مدعاست که عدالت درانديشه آکوييناس همچون ديگر ابعادنظريه اخلاقي متاثر از ارسطوست اما آنرا کافي براي نيل به سعادت نمي داند و در مقايسه با فضيلت عقل و مهمتر از آن ايمان عدالت در خوانش ارسطويي لازم اما ناکافي است و نياز به فضيلتهاي موهبتي و الهامي در رسيدن به سعادت حقيقي ضرورت دارد.
منابع و ماخذ
بارنز و بكر (1358 تاريخ انديشه اجتماعي. فريبرز مجيدي،;کتابهاي جيبي
باومر، لوفان (1380) جريان‌هاي اصلي انديشه غربي. كامبيز گوتن، تهران: حكمت، چ1، ج1.
وس، چ2.
پنگل توماس و آهرنزدرف پيتر (1384) عدالت درميان ملل .ترجمه مصطفي يونسي، دفتر مطالعات سياسي و بين المللي وزارت امورخارجه
صادقي، مرضيه (1381) «جايگاه عدالت در نظام آكوييناس»، نامه مفيد. ش30.
مک اينتاير(1377-1376)اخلاق فضيلت مدار ترجمه حميد شهرياري ،نقد و نظر سال چهارم شماره اول و دوم زمستان و بهار
Aquinas S.Thomas(1996) "Summa of Summa Theologia", Journal of Religious history. Maquavie university, No16.
Aersten, Jan. A. (1993) "Aquinas philosophy in its historical setting" in: Norman Kretzmann, Cambridge Companion to Aquinas. New York: Cambridge university press.
Aquinas, Thomas (1905) Summa Contra Gentiles (God and his creature). Joseph Rickby, London: Burns and Oates, in: www.nd.edu/Departments/Maritain.etext/gc.htm.
Aquinas, Thomas (1972A) "Commentary on Ethics", Charles L. Litzinger, in: Medieval Political Philosophy. Ralph Lerner, New York: Cornel university press.
Aquinas, Thomas (1972B) "Commentary on the Politics", Ernest L. Fortin & Peter D. O'Neil, in: Medieval political philosophy. Ralph Lerner, New York: Cornel university press.
Aquinas, Thomas (1981) Aquinas selected political writings. Ed. A. P. D. Enterves, tr. Dawson, Oxford: Basil Blackwell.
Aquinas, Thomas (1982) On Kingship. Greald Phelan, Canada: pontifical institute of medieval studies.
Aquinas, Thomas (1995) On the uniqueness of Intellect against Averroists. Peter Orlowski, in: www.geocities.com.
Aquinas, Thomas (2000) Summa Theologia. Translated by: Fathers of English dominian Province Kevin Knight, book I-I, Second and Revised Edition, in: www.Newadvent.org.
Aquinas, Thomas (2000) Summa Theologia. Translated by: Fathers of English dominian Province Kevin Knight, book I-II, Second and Revised Edition, in: www.Newadvent.org.
Aquinas, Thomas (2000) Summa Theologia. Translated by: Fathers of English dominian Province Kevin Knight, book, II-I, Second and Revised Edition, in: www.Newadvent.org.
Aquinas, Thomas (2000) Summa Theologia. Translated by: Fathers of English dominian Province Kevin Knight, book, II-II, Second and Revised Edition, in: www.Newadvent.org.
Catholic Encyclopedia, www.new advent.org/cathen/08066.htm.
Collinson, diane (1987) Fifty Major philosophers. London & New York: Routledge.
Hardon, John (1995) "Meaning of virtue in S.T. Aquinas", Catholic book News letter. V.II, No.1, on: www.ewtn.com.
The electronic form of this document is copyrighted.
Copyright (c) Trinity Communications 1995.
Provided courtesy of:
Marie, George I. (2001) "Aquinas on intelligent extra-terrestrial life", in: The Thomist, n. 65.
Schall, James V. (1997) "the uniqueness of political philosophy of Thomas Aquinas", in: perspectives in political science. No.26.
Sigmund, Paul E. (1993) "Law and Politics", in: Norman Kretzmann, Cambridge Companion to Aquinas. New York: Cambridge university press.
Stump, Eleonore (2003) Aquinas. London: Routledge.
Weithman, Paul J. (1992) "Augustine and Aquinas of Original sin and the function of political authority", in: Journal of the history of philosophy. 30 July.