رهیافتی به مفهوم معرفت در متون پهلوی و چگونگی پیوند آن با اخلاق و تربیت
محورهای موضوعی : پیوند اندیشۀ فیلسوفان و مکاتب فلسفی با زمانه و شرایط اجتماعی و فکریشیدا ریاضی هروی 1 * , مسعود صفایی مقدم 2 , محمد جعفر پاک سرشت 3 , شهرام جلیلیان 4
1 - دانشگاه شهید چمران اهواز
2 - دانشگاه شهید چمران اهواز
3 - دانشگاه شهید چمران اهواز
4 - دانشگاه شهید چمران اهواز
کلید واژه: معرفت متون پهلوی آسن¬خرد گوش¬سرود خرد اخلاق تربیت حکمت خالده,
چکیده مقاله :
معرفت و شناخت در متون پهلوی همانند اوستا، در واژة «خرد» تبلور يافته است؛ در این متون، اورمزد سرچشمة خرد و دانایی است و با خرد همه آگاه خود، آغاز و پایانِ آفرینش را رقم میزند. در متون پهلوی، بهمن یا اندیشة نیک، نخستین امشاسپندی است که اهورامزدا آفریده و بوسیلة او کُنش خود را در آفرینش تحقق میبخشد. همچنین، بهمن نماد و تجلی خرد همه آگاهِ اورمزد بر آفریدگان است که انسان بواسطة بهره مندی از آن، به شناخت دین و اورمزد نايل میشود. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و تأمل در چیستی مفهوم معرفت و اقسام آن در متون پهلوی میپردازد و چگونگی پیوند آن را با اخلاق و تربیت واکاوی ميكند. زیست اخلاقی بعنوان هدف غایی در دین زرتشت، در متون پهلوی در واژة پیمان یا میانه روی محقق میگردد. اساس این فضیلت اخلاقی بر معرفت مبتنی است. افزون بر این، در متون پهلوی تربیت سنگبنای پرورش آسن خرد (خرد ذاتی)، خردمندی و گزینش فضايل اخلاقی است؛ بنابرین معرفت در متون پهلوی سرشت و غایتی اخلاقی دارد و از اینرو یکی از انواع حکمت خالده (جاویدان خرد) بشمار می آید.
Knowledge has been manifested in Pahlavi texts, such as Avesta, in the word “wisdom”. In such texts, Ahura Mazda is the origin of wisdom and knowledge and controls the beginning and end of creation in the light of His Omniscient wisdom. In Pahlavi texts, Bahman or good thought is the first Amoša Spenta that Ahura Mazda created and, in this way, actualized His role in creation. Moreover, Bahman is the symbol and manifestation or Ahura Mazda’s Omniscient wisdom of His created things through which Man attains the knowledge of religion and Ahura Mazda Himself. Additionally, moral life, as the ultimate goal in Zoroastrianism is realized in Pahlavi texts in the word pledge or moderation. This moral virtue is based on knowledge. In Pahlavi texts, training is also the foundation of developing asn kherad (intrinsic wisdom), wisdom, and adopting moral virtues; therefore, it is considered to be one of the different types of perennial wisdom). Following a descriptive-analytic method, the present study investigates the concept of knowledge and its different types in Pahlavi texts and analyzes the quality of its unity with morality and education.
آموزگار، ژاله (1386) زبان، فرهنگ، اسطوره (مجموعه مقالات)، تهران: معین.
ابن‌مسکویه رازی (1374) جاویدان خرد، ترجمة تقی¬الدین محمد شوشتری، تصحیح بهروز ثروتیان. تهران: فرهنگ کاوش.
اشه، رهام؛ میرشاهی، مسعود (1383) راسته؛ آموزة پزشکی مغان، تهران: اساطیر.
اقبال لاهوری، محمد (1357) سیر فلسفه در ایران، ترجمة ا. ح آریان¬پور، تهران: امیرکبیر.
اوشیدری، جهانگیر (1371) دانشنامة مزدیسنا (واژه¬نامة توضیحی آیین زرتشت)، تهران: مرکز.
بلخاری قهی، حسن (1398) «مفهوم¬شناسی و جایگاه بهمن در متون اوستایی و پهلوی بمثابه صادر اول در حکمت اشراقی»، فصلنامة تاریخ فلسفه، سال دهم، شمارة 1، ص62-39.
بهار، مهرداد (1380) بُندهِش، تهران: توس.
بهار، مهرداد (1391) پژوهشی در اساطیر ایران (پارة نخست و پارة دوم)، تهران: آگه.
پانوسی، استفان (2536) تأثیر فرهنگ و جهان¬بینی ایرانی بر افلاطون، تهران: انجمن فلسفة ایران.
تفضلی، احمد (1377) تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، تهران: سخن.
تفضلی، احمد (1391) مینوی خرد، تهران: توس.
تکمیل همایون، ناصر (1384) دانشگاه گندی¬شاپور، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
ثروتیان، بهروز (1388) خردنامة ایران باستان، تهران: مهتاب.
جلالی‌مقدم، مسعود (1372) آئین زروانی؛ مکتب فلسفی ـ عرفانی زرتشتی بر مبنای اصالت زمان، تهران: گوته.
حكمت، عليرضا (1350) آموزش و پرورش در ايران باستان، تهران: مؤسسة تحقيقات و برنامه‌ريزي علمي و آموزشي.
دلپذیر، زهرا؛ بهنام¬فر، محمد؛ راشدمحصل، محمدتقي (1396) «بررسی تطبیقی مفهوم خرد در اندرزهای دینکرد ششم و شاهنامة فردوسی»، فصلنامة متن¬شناسی ادب فارسی، شمارة 36. ص55-37.
رضایی، مهدی؛ خاتمی، سیدهاشم (1395) «مقایسة خرد در شاهنامه با متون ایرانی پیش از اسلام بر اساس زبان¬شناسی متن»، فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، شمارة 43، ص151-115.
رضی، هاشم (1379) حکمت خسروانی (سير تطبيقي فلسفه و حکمت و عرفان در ايران باستان)، تهران: بهجت.
زنر، آر. سی (1375) طلوع و غروب زرتشتی¬گری، تهران: فکر روز.
زنر، آر. سی (1377) تعالیم مُغان، ترجمة فریدون بدره¬ای، تهران: توس.
زنر، آر. سی (1387) زروان یا معمای زرتشتی¬گری، ترجمة تیمور قادری، تهران: مهتاب.
سهروردی شهاب‌الدين يحيي (1383) حکمة¬الاشراق، ترجمة سیدجعفر سجادی، تهران: دانشگاه تهران.
شاکد، شائول (1387) تحول ثنویت؛ تنوع آراء دینی در عصر ساسانی، ترجمة احمدرضا قائم مقامی، تهران: ماهی.
شایگان، داریوش (1352) «معاد و قیامت در عرفان اسلامی و هندو»، مجلة الفبا، شمارة 1، ص28-1.
طالبی، بهروز؛ راشدمحصل محمدتقي (1393) فرهنگ خرد در شاهنامه، مشهد: آهنگ قلم.
عریان، سعید (1371) متون پهلوی، تهران: سازمان میراث فرهنگی.
غضنفری، کلثوم؛ محمدی، احسان (1396) «خرد در منظومه¬های حماسی فارسی و سنجش آن با متون زرتشتی»، دوفصلنامة پژوهش¬های ایران¬شناسی، سال هفتم، شمارة 2، ص82-67.
غیبی، بیژن (1397) دوازده متن باستانی، تهران: دکتر محمود افشار.
فضلیت، فریدون (1381) دینکرد سوم، ج 1، تهران: فرهنگ دهخدا.
فعالی، محمدتقی (1380) معرفت‌شناسي ديني، تهران: انجمن معارف اسلامی ایران.
قائم¬مقامی، احمدرضا (1387) «ملاحظاتی کوتاه دربارة بعضی قوای نفس در متون زرتشتی»، فصلنامة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارة 187، ص119- 97.
قلی¬زاده، خسرو (1387) فرهنگ اساطیر ایرانی بر پایة متون پهلوی، تهران: پارسه.
کربن، هانری (1394) زمان ادواری در مزدیسنا و عرفانِ اسماعیلیه، ترجمة انشاء‌اله رحمتی، تهران: سوفیا.
گوتاس، دیمیتری (1390) اندیشة یونانی و فرهنگ اسلامی، ترجمة عبدالرضا سالار بهزادی، تهران: فروزان.
گوتک، جرالد (1388) مکاتب فلسفی و آراء تربیتی، ترجمة محمدجعفر پاک‌سرشت، تهران: سمت.
لاجوردی، فاطمه (1397) «جایگاه امشاسپندان در جهان¬شناسی مزدایی و نقش آنها در سلوک فردی»، دو فصلنامة جاویدان خرد، شمارة 31، ص184-159.
مزداپور، کتایون (1380) «خیم و خرد فرخ¬¬مرد»، فصلنامة فرهنگ، شمارة 37 و 38، ص92-69.
مفتونی، نادیا؛ درودی جوان، مرتضی (1397) «سرچشمه¬های اندیشة بهمن یا صادر اول شیخ اشراق»، فصلنامة تاریخ فلسفه، سال نهم، شمارة 3، ص24-7.
مکنزی، دیوید نیل (1379) فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمة مهشید میرفخرایی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
میرفخرایی، مهشید (1367) روایت پهلوی، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
میرفخرایی، مهشید (1369) «هدف آفرینش بنابر پرسش ششم متن فارسی میانة دادستان دینی»، فصلنامة فرهنگ، شمارة 6، ص68-63.
میرفخرایی، مهشید (1384) «تمثیل «پیل و خانة تاریک» و «خرد همه¬آگاه» در شعری به زبان ختنی»، فصلنامة نامة پارسی، سال دهم، شمارة 1، ص 12- 3.
میرفخرایی، مهشید (1388) «خرد بهتر از هرچه ایزدت داد»، فصلنامة پاژ، شمارة 8 و 7، ص18-9.
میرفخرایی، مهشید (1392) بررسی دینکرد ششم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نداف، ویدا (1393) «نقش و جایگاه خرد در متون باستانی ایران»، دوفصلنامة زبان‌شناخت، سال پنجم، شمارة 1، ص199-189.
نصر، سیدحسین (1396) معرفت و امر قدسی، ترجمة فرزاد حاجی میرزائی، تهران: فروزان روز.
نظری فارسانی، محسن (1397) هفت متن کوتاه پهلوی، تهران: فروهر.
نوابی، ماهیار (1339) «گزیدة اندرز پوریوتکیشان»، نشریة دانشکدة ادبیات تبریز، شمارة 12، ص535-513.
هاملین، دیوید (1374) تاریخ معرفت¬شناسی، ترجمة شاپور اعتماد، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگي.
یزدانی¬راد، علی؛ رنجبر جمال آبادی، عاطفه (1397) «مضمون تقابل خرد و آز و جایگاه آن در اندیشة ایران¬شهری»، فصلنامة پژوهش¬های تاریخی، سال دهم، شمارة 1، ص 202 - 179.
Bailey, H. B. (1971). Zoroastrian Problems in the Ninth Century Books. 2nd edition. Oxford.
De Menasce, P. J. (1945). Skand-Gumsnik Vicar La Solution decisive des doutes (Texte pa^and-peblevi transcript). Suisse: publication de l’ Université de Fribourg.
De Menasce, P. J. (1973) Le troisieme Livre du Denkart. Paris, P.U.E.
DKM: Madan, D. (1911). The Complete Text of The Pahlavi Dēnkard. Bombay.
Jaafari-Dehaghi, Mahmoud (1998). Dādestān ī Dēnīg (Part I). Paris: Cahiers de Studia Iranica.
Messina, G. (ed.) (1939). Ayātkār і Žāmāspīk. Rome: Pontificio Instituto Biblico.