تطور نظريه مقولات از ارسطو تا ابن سينا
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
رضا رسولي شربياني
1
(دانشگاه پيام نور)
کلید واژه: منطق ارسطو منطق رواقي فارابي ابن¬, سينا مقولات ,
چکیده مقاله :
نگاه ارسطو به مقولات، صرفاً نگاهي زبان شناختي نيست، تقسيم چهارگانه وي از موجودات و ذکر ويژگيهاي وجود داشتن در موضوع و گفته شدن به موضوع در کنار هم حاکي از نگاه هستي شناسانه وي به مقولات ميباشد. مقولات نزد ارسطو دريچه‌هاي ارتباطي عين و ذهن هستند. وي در همبستگي انديشه با واقعيت، مسئله مقولات را مطرح ميکند. بنابرين قواعد منطق ارسطو علاوه بر اينکه تحليل شکلهاي انديشيدن است، هدف آن شناخت واقعيت است؛ آنگونه که در ذهن انسان بازتاب دارد. طرح مقولات در آثار منطقي ارسطو دريچه يي براي ورود ذات گرايي در منطق و تسلط متافيزيک ارسطويي بر منطق وي ميباشد؛ امري که منطق ارسطو را در ارائه و تحليل بسياري از قضايا و قياسات ناتوان و جنبه معنايي اين منطق را در مقايسه با جنبه صوري آن پررنگتر مينمايد. نظريه مقولات تا پيش از ابن سينا همچنان در کتب منطقي حضور داشته است. وي در موارد مختلفي از کتاب مقولات شفا به اين نکته که جاي بحث از مقولات در منطق نيست، اشاره کرده و در منطق اشارات آن را کنار ميگذارد. برخلاف ارسطو، بيتوجهي ابن سينا به مقولات ميتواند بيانگر صوري سازي منطق و عدول از ذات‌گرايي و معنا گرايي ارسطو تلقي شود.
Aristotle’s view of categories is not a merely linguistic one. His four-fold division of existents and referring to the features of being in the subject and being told in terms of the subject alongside each other indicate his ontological view of categories. In his eyes, they are the windows linking subject and object to each other. He poses the issue of categories to bring thought and reality together. Therefore, the goal of the laws of Aristotelian logic, in addition to analyzing the forms of thinking, is to explain the knowledge of reality as it is reflected in the human mind. The discussion of categories in Aristotle’s logical works functions as a window to the entrance of essentialism in logic and the dominance of Aristotelian metaphysics on his logic. This aspect weakens Aristotle’s logic in presenting and analyzing many propositions and syllogisms and makes the semantic aspect of this logic more prominent in comparison to its formal aspect. The theory of categories existed in logic books before Ibn Sina. In several cases in the book of categories of al-Shifa, he mentions that there is no place for the discussion of categories in logic and puts it aside in the logic section of al-Isharat. Unlike Aristotle, Ibn Sina’s heedlessness of categories can reveal formalization in logic and its deviation from Aristotle’s essentialism and semanticism.
ماكوولسكي، آ.، تاريخ منطق، ترجمة فريدون شايان، تهران، انتشارات مرزبان و پيشرو، 1364.
باجه، تعاليق ابن باجة علي منطق الفارابي، «كتاب المقولات»، بيروت، انتشارات دارالمشرق، 1994.م.
ابن‌سينا، الاشارات و التنبيهات، شرح خواجه نصيرالدين طوسي و المحاكمات قطب‌الدين رازي، ج1.
ابن‌سينا ، الشفاء(المنطق)، انتشارات مكتبة‌آية الله المرعشي، 1404.ق.
ابن‌سينا ، عيون الحكمة، بيروت، انتشارات دارالقلم، چ 2، 1980.م.
ارسطو، ارغنون، ترجمة شمس¬الدين اديب¬سلطاني، تهران، انتشارات موسسه¬ نگاه، 1378.
ارسطو ، متافيزيك، ترجمة شرف¬الدين خراساني¬(شرف)، تهران، انتشارات حكمت، چ 4، 1385.
فارابي، ابو نصر، احصاء العلوم، بيروت، انتشارات مكتبة الهلال، 1996.م.
الفارابي، ابو نصر، المنطقيات للفارابي، قم، مكتبة آية اللّه المرعشي، ج2، 1405ق.
ايزوتسو، توشيهيكو، محقق، مهدي، منطق و مباحث الفاظ(مجموعه متون و مقالات تحقيقي)، كتاب «الألفاظ» و كتاب «المقولات»، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1353.
برن، ژان، فلسفه رواقي، ترجمه ابوالقاسم پورحسيني، تهران، موسسه انتشارات اميركبير، چ 2، 1362.
راس، ديويد، ارسطو، ترجمه¬ مهدي قوام صفري، انتشارات فكر روز، چ 1، 1377.
سجادي، سيدجعفر، فرهنگ اصطلاحات فلسفي ملاصدرا، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چ 2، 1386.
طوسي، محمد بن محمد، اساس الإقتباس، تصحيح مدرّس رضوي، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ 4، 1367.
فرامرز قراملكي، احد، «الإشارات و التنبيهات سرآغاز منطق دو بخشي»، آيينة پژوهش، ش 22، 1378.
كاپلستون، فردريك چارلز، تاريخ فلسفه، يونان و روم، ترجمة جلال‌الدين مينوي، تهران، انتشارات علمي فرهنگي سروش، ج 1، 1380.
Bochenski, I.M., (1961), History of Formal Logic, Noterdam.
Kneal, William and Martha, (1962), The Development of Logic, Oxford.
Thomasson, Amie, Categories, The Stanford Encyclopedia of philosophy, first published, Jun, 3, 2004, Edition Fall 2013, Edward N.Zalta(ed).
Studtmann, Paul, Aristotle,s Categories, The Stanford Encyclopedia of philosophy, first published, sep, 7, 2007, edition Winter, 2013, Edward N.Zalta(ed).
Mates, Benson, 1973, Stoice Logic, California Library, reprint saries edition, printed in the United States of America.