مطالعه تطبیقی دیدگاه ابن‌سینا و خواجه طوسی در مسئله علم الهی
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفی
عین‌اله خادمی
1
(دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايي)
محمود آهسته
2
(دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايي)
کلید واژه: ابن‌سینا محقق طوسی صور ارتسامیه علم الهی اتحاد عاقل و معقول ,
چکیده مقاله :
علم الهی از مسائل مهم فلسفی است که اندیشمندان، همواره به بررسی ابعاد آن پرداخته‌اند. ابن‌سینا بدلیل احتراز از تغییر در ذات الهی، علم خداوند به جزئیات را بر وجه کلی و از طریق علم به علل و مسببات ممکن میداند و به علم اجمالی الهی به موجودات از طریق صور مرتسمه معتقد است. از سویی محقق طوسی، علم واجب را از مقوله اضافه شمرده و معتقد است در علم باری به امور متغیر جزئی، تغییر در اضافه پدید می‌آید و ذات همچنان ثابت است. ازاینرو، برخلاف ابن‌سینا، علم الهی به جزئیات علی وجه جزئی را میپذیرد. او اشکالاتی نیز به ارتسام صور متقرره در ذات واجب بر نظریه ابن‌سینا وارد میسازد. همچنین ابن‌سینا علم ذات الهی به ذات خود و علم ذات به صور مرتسمه که سبب پیدایش موجودات میشود را نیز حضوری و علم به موجودات دیگر بر سبیل تفصیل را حصولی میداند. در نوشتار حاضر ضمن بیان مبانی فلسفی این دو اندیشمند، به بررسی آن میپردازیم.
God’s Knowledge is one of the important philosophical problems whose various dimensions have continually been explored by different thinkers. In order to avoid the problem of change in divine essence, Ibn Sina argues that God’s Knowledge of particulars is possible through the knowledge of universals and causes. He also holds that the divine undifferentiated knowledge of existents is possible through imprinted forms. On the other hand, Muhaqqiq Tusi considers the necessary knowledge to belong to the category of relation and maintains that, in the Necessary Being’s Knowledge of changing particular affairs, some changes occur in the relation while the essence remains the same. Therefore, unlike Ibn Sina, Tusi accepts God’s Knowledge of particulars. He also criticizes Ibn Sina’s theory of the imprinting of established forms in the essence of the Necessary Being. Ibn Sina argues that the knowledge of divine essence through His Essence and the essential knowledge of imprinted forms, which is the cause of the appearance of existence, are of the presential type, while the differentiated knowledge of other existents is of the acquired type. In this paper, the writers explain and explore the philosophical principles of these two thinkers.
قرآن کریم. #
ابن‌سینا، النجاة، تهران، المکتبة المرتضویة، 1364. #
ابن‌سینا، الإشارات و التنبیهات، مع الشرح للمحقق نصیرالدین الطوسی، تهران، نشر الکتاب، ج3، چ2، 1403.ق. #
ابن‌سینا، الشفا (الهیات)، قم، منشورات مکتبة آیةالله مرعشی، 1405ﻫ .ق. #
ابن‌سینا، التعلیقات، بکوشش عبدالرحمن بدوی، قم، مکتبه الاعلام الإسلامی، 1411.ق. #
ابن‌سینا، مبدأ و معاد، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1332. #
اکبری، رضا، «اتحاد عاقل و معقول از منظری دیگر»، ملاصدرا، شناخت‌شناسی و علم، (مجموعه مقالات همایش جهانی اول)، ج8، 1378. #
اکبریان، رضا و دیگران، «علم خدا به مادیات در فلسفه ابن‌سینا و ملاصدرا»، خردنامه صدرا، ش65، 1390. #
اکبریان، رضا، «خدا در فلسفه ملاصدرا»، خردنامه صدرا، ش41، 1384. #
الحلی، ابن المطهر، کشف المراد، بیروت، منشورات الأعلمی، 1979.م. #
حسن‌زاده آملی، حسن، شرح اشارات و تنبیهات، نمط هفتم (فی التجرید)، قم، انتشارات آیت اشراق، چ1، 1386. #
ذبیحی، محمد، «دیدگاه ابن‌سینا و صدرالمتألهین درباره علم الهی»، مجله پژوهشهای علوم انسانی، ش2، 1387. #
سهروردی، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، بکوشش هانری کربن، سیدحسین نصر و نجفقلی حبیبی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ج3، 1380. #
شکر، عبدالعلی، «نتایج وجود رابط در خداشناسی فلسفی»، خردنامه صدرا، ش70، 1391. #
طوسی، خواجه نصیر، تلخیص المحصل، بیروت، دار الاضواء، 1405.ق. #
طوسی، خواجه نصیر، فصول العقائد، بغداد، مطبعه المعارف، 1960.م. #
طوسی، خواجه نصیر، شرح الإشارات و التنبیهات، تهران، نشر الکتاب، ج3، چ2، 1403.ق. #
طوسی، خواجه نصیر، تجرید الإعتقاد، بیروت، منشورات الأعلمی، 1979.م. #
عمادزاده، غلامحسین، «بررسی پاسخ صدرالمتألهین به اشکال اول خواجه طوسی بر صور مرتسمه (در باب علم باریتعالی به غیر)»، شناخت، ش50، 1385. #
غزالی، ابوحامد، تهافت الفلاسفه، تحقیق سلیمان دنیا، تهران، انتشارات شمس تبریزی، 1382. #
فاریاب، محمدحسین، «تبیین سازگاری علم خدا به جزئیات با تغییرناپذیری او در آثار مشاهیر فلسفه و كلام»، معرفت، ش183، 1391. #
کوچنانی، قاسمعلی، «علم تفصیلی خداوند به اشیاء»، خردنامه صدرا، ش39، 1384. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، تصحیح، تحقیق و مقدمه احمد احمدی؛ باشراف استاد سیدمحمد خامنه‌ای، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ج6، 1381. #
ملاصدرا، المبدأ و المعاد فی حکمة المتعالیة، تصحیح، تحقیق و مقدمه محمد ذبیحی و جعفر شاه‌نظری؛ باشراف استاد سیدمحمد خامنه‌ای، ویراستار مقصود محمدی، تهران، انتشارات بنیاد حکمت اسلامی صدرا، چ1، 1381. #
ملکشاهی، حسن، «بررسی اشارات و تنبیهات از دیدگاه خواجه نصیر طوسی و فخرالدین رازی»، مقالات و بررسیها، ش7 و8، 1350. #
نعمان فرحات، هانی، نصیرالدین طوسی و آراء الفلسفیه و الکلامیه، بیروت، احیاء التراث العربی، چ1، 1406.ق. #