نوشته‌هاي خواجه‌نصيرالدين طوسي در اخلاق؛ تحليل انتقادي – تطبيقي جامع از آثار اخلاقي وي
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفی
فرشته ابوالحسني نياركي
1
(دانشگاه آل طه)
کلید واژه: خواجة طوسي اخلاق اخلاق¬, نگاري تحليل انتقادي ,
چکیده مقاله :
بررسي انتقادي نوشته هاي خواجه نصيرالدين طوسي در اخلاق هدف جستار حاضر است. پژوهش از اضلاع نظرية اخلاقي طوسي، مسبوق به آگاهي جامع از آثار وي ميباشد، ازاينرو، پيش از هر نوع پژوهشي از اخلاق-نگاري او، تحليل نقادانه از نوشته هاي خواجه و ترابط آنها با يکدگر ضرورت دارد؛ شناسايي سهم اخلاق پژوهي در آثار خواجه و آثار مرتبط وي با اخلاق در اين راستاست. گزارش تفصيلي از همة آثار خواجه طوسي در زمينه هاي مختلف، شايسته اين جستار نيست؛ با اين بيان تنها به کتب، رسائل و مقالات طوسي در اخلاق‌نگاري اعم از «تک نگاري مستقل در اخلاق» و «مباحث پراکندة اخلاقي در ساير آثار» بسنده ميکنيم. همچنين بسبب اهميت اخلاق نگاريهاي مدون و مستقل خواجه، به بيان سال نگارش، انگيزة تأليف، جهت گيري اثر، روش، ساختار، منابع طوسي در آن اثر خاص، وضعيت نشر اثر، جايگاه اثر در تاريخ اخلاق نگاري، ارجاعات، مکتب اخلاقي و فهرست اجمالي با رهيافت تحليلي ـ تطبيقي از مسائل ميپردازيم. بررسي نسبت و پيوستگي آثار اخلاقي خواجه طوسي بويژه سه اثر مهم اخلاق محتشمي، اخلاق ناصري و اوصاف الاشراف از ديگر مباحث اين جستار است.
This paper presents a critical-comparative analysis of Tusi’s writings on ethics. Research on various dimensions of his ethical theory requires a comprehensive knowledge of his works. Therefore, prior to any study of his works on ethics, it is necessary to critically analyze them and compare them with each other. Moreover, it is also a must to identify Tusi’s contribution to research on ethics among his written works. It is not possible to provide an extensive report of all of his works in various fields in this paper; therefore, the writer has contented herself with referring to those books, treatises, and articles that he exclusively wrote on ethics including some scattered discussions of this field. Moreover, because of the importance of Tusi’s independent works on ethics, the writer has also referred to the date of each work, the purpose behind writing it, the approach of the work, the structure, method, and references used in writing it, its publication status, its place in the history of ethical works, its bibliography, the ethical school it represents, and its Table of Contents following an analytic-critical approach. This paper also examines the relationship between Tusi’s ethical writings, particularly his three important works including Akhlaq-e Muhtashami, Akhlaq-e Nasiri, and Awsaf al-ashraf.
ابن¬شاکر کُتُبي، فوات¬الوفيات، تحقيق الدکتور احسان عباس، بيروت، دارالصادر، ج3، بي‌تا. #
ابن¬مسکويه رازي، تهذيب¬الاخلاق، ترجمه و توضيح علي اصغر حلبي، تهران، انتشارات اساطير، چ1، 1381. #
احمدپور و ديگران، کتابشناخت اخلاق اسلامي (گزارش تحليلي ميراث مکاتب اخلاق اسلامي)، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي، چ2، 1386. #
الاعسم، عبدالامير، الفيلسوف نصيرالدين الطوسي، مؤسس المنهج الفلسفي في علم الکلام الاسلامي، بيروت، دارالاندلس، چ2، 1980.م. #
امين عاملي، محسن، اعيان الشيعه، بيروت، مطبعه الانصاف، 1959.م. #
انصاري، خواجه عبدالله، منازل السائرين، مقدمه و اعداد علي شيرواني، قم، مؤسسه دارالعلم، 1417. #
الموسوي‌خوانساري، ميرزا محمد باقر، روضات الجنات في احوال العلماء و السادات، تحقيق اسدالله اسماعيليان، تهران، ناصر خسرو، جزء السادس، بي‌تا. #
روان¬بخش، کاظم، زندگاني و شخصيت خواجه نصيرالدين طوسي، تهران، 1950.م. #
سارتن، جرج، مقدمه¬ بر تاريخ علم، ترجمه غلامحسين صدري افشار، تهران، نشر هدهد، 1360. #
طوسي، خواجه نصير، اخلاق محتشمي، ديباچه و تصحيح محمدتقي دانش¬پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ3، 1377. #
طوسي، خواجه نصير، اخلاق ناصري، تصحيح و تنقيح مجتبي مينوي و عليرضا حيدري، تهران، انتشارات خوارزمي، چ6، 1387. #
طوسي، خواجه نصير، ترجمه رساله الادب الوجيز للولد الصغير ابن مقفع، چاپ شده در اخلاق محتشمي، ديباچه و تصحيح محمدتقي دانش¬پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چ3، 1377 ب . #
طوسي، خواجه نصير، اوصاف الاشراف، تصحيح و تنقيح نجيب مايل هروي، مشهد، انتشارات امام، 1361. #
طوسي، خواجه نصير، اوصاف¬الاشراف، مقدمه و تصحيح سيدمهدي شمس‌الدين، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چ3، 1373. #
طوسي، خواجه نصير، تلخيص المحصل معروف به نقد المحصل به انضمام رسائل و فوائد کلامي، باهتمام عبدالله نوراني، تهران، دانشگاه مک گيل و دانشگاه تهران، 1359. #
طوسي، خواجه نصير، تلخيص المحصل معروف به نقد المحصل به انضمام رسائل و فوائد کلامي، بيروت، دارالاضواء، چ2، 1405. #
طوسي، خواجه نصير، الرساله النصيريه، در ضمن تلخيص المحصل بيروت دارالاضواء چ2، 1405. #
طوسي، خواجه نصير، شرح الاشارات و التنبيهات، قم، نشر البلاغه، 3 ج، چ1، 1375. #
طوسي، خواجه نصير، شيوه دانش¬پژوهي: ترجمه و شرح آداب المتعلمين، باقر غباري، تهران، دفتر تحقيقات و انتشارات بدر، 1362. #
طوسي، خواجه نصير، فصول، ترجمه تازي آن از رکن¬الدين محمدبن علي گرگاني استرآبادي، بکوشش محمدتقي دانش¬پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1335. #
طوسي، خواجه نصير، مجموعه رسائل طوسي، مدرس رضوي، يادبود هفتصدمين سال خواجه طوسي، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1335. #
الفاضل القائيني النجفي، علي، معجم ¬مولفي¬ الشيعه، تهران، منشورات مطبعه وزارة الارشادالاسلامي، چ1، 1405. #
فرامرز قراملكي، احد، نظريه اخلاقي محمدبن زكرياي رازي، مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران و پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، 1391. #
مدرس رضوي، محمد تقي، احوال و آثار خواجه نصيرالدين، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1334. #
نعمه، شيخ عبدالله، فلاسفه شيعه، ترجمه سيد جعفر غضبان، تهران، سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامي، چ1، 1367. #
هاني نعمان فرحات، انديشه¬هاي فلسفي و کلامي خواجه نصيرالدين طوسي، ترجمه غلامرضا جمشيدنژاد، تهران، ميراث مکتوب، 1389. #
Hadot., Pierre, Philosophy as a Way of Life: Spiritual Exercises from Socrates to Foucault, translated Michael Chase, Wiley-Blackwell, 1995. #
Hadot., Pierre, What is Ancient Philosophy?, The Belkanp Press of Harvard University Press, Cambridge, 2002. #
Heshmat Moayyad, “Some Remarks on the Nasirean Ethics by Naṣīr ad-Dīn Ṭūsī”, Reviewed work(s), Journal of Near Eastern Studies, The University of Chicago PressStable, vol. 31, No. 3, pp. 179-186, 1972. #
Madelung, Wilferd, “Nasir al-Din Tusi’s Ethics: Between Philosophy, Shi‘ism and Sufism”, Ethics in Islam in 1985 edited by Richard G. Hovannisian, Undena Publications, Malibu, California, Ref: The Institute of Ismaili Studies, 2011. #
Rossenthal, E.I.J., Political Thought in Medieval Islam, Cambridge, 1958. #
Wickens. G.M., Nasir al-Din Tusi: The Nasiran Ethics, London, 1964. #