نقد دیدگاه کانت درباب نظام احسن بر اساس الهیات امامیه
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
فرح رامین
1
*
,
زهرا فرزانگان
2
1 - استاد گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
2 - دانش‌آموخته دکتری کلام اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
کلید واژه: نظریۀ نظام احسن, کانت, مسئلۀ شر, الهیات امامیه,
چکیده مقاله :
مسئلۀ شر اخلاقی و نحوۀ توجیه آن در چارچوب نظریۀ بهترین جهان ممکن، یکی از چالشهای بنیادین در فلسفۀ دین است. کانت در اوایل دورۀ نقادی خود، سه دلیل برای دفاع از نظریۀ نظام احسن ارائه کرده که نشان‌دهندۀ گذار او از عقل نظری به عقل عملی است. این مقاله با رویکردی توصیفی‌ـ‌تحلیلی، ابتدا به بررسی امکان و معقولیت نظریۀ «نظام احسن» در اندیشۀ ایمانوئل کانت که مبتنی بر مبانی عقل عملی است، و سپس به میزان سازگاری آن با اندیشۀ متکلمان امامیه میپردازد. بطور کلی، بر اساس مبانی شیعی، دو نظریۀ «بهترین جهان ممکن» و «تنها جهان ممکن» را میتوان پیشنهاد داد؛ در این نوشتار نظریۀ بهترین جهان ممکن بدلیل عدم سازگاری ضرورت علّی با اختیار خداوند در مقام خالق این جهان، بعنوان دیدگاه نهایی انتخاب شده است. همچنین بازخوانی مفهومی کانت از «بهترین جهان ممکن» که با صفت حکمت الهی و هدف خداوند از خلقت انسان سازگار است، بر اساس آیات و روایات امامیه، بعنوان نظریهیی پذیرفتنی مطرح میگردد.
The problem of moral evil and the quality of its justification within the framework of the best order is one of the fundamental challenges in philosophy of religion. During the early period of writing as a critic, Kant provided three arguments in defense of the theory of the best possible world, which indicates his transition from theoretical wisdom to practical wisdom. Following a descriptive-analytic approach, this paper initially examines the possibility and rationality of the theory of the best possible world in Emmanuelle Kant’s philosophy, which is based on the principles of practical wisdom. Then it deals with its consistency with the theories of Imāmīyyah mutikallimūn. Generally speaking, based on Shīʻī principles, two theories of “the best possible world” and the “only possible world” can be presented. Here, the authors have focused on the theory of the best possible world as the ultimate theory because of the inconsistency of causal necessity with the Will of God, as the creator of this world. Moreover, Kant’s conceptual reinterpretation of the “the best possible world”, which, based on Imāmīyyah verses and traditions, is consistent with the attribute of divine wisdom and God’s purpose of creating humanity, is propounded as an acceptable theory.
قرآن کریم؛ ترجمه از تفسیر المیزان.
ابن‌سینا (1404ق) التعلیقات، قم: مرکز نشر اسلامی.
ابن‌طاووس، علی‌بن موسی (1348) اللهوف علی قتلی الطفوف، ترجمۀ فهری، تهران: نشر جهان.
پترسون، مایکل؛ و همکاران (1390) عقل و اعتقاد دینی، ترجمۀ احمد نراقی و ابراهیم سلطانی. تهران: طرح نو.
پورمحمدی، نعیمه (1397) درباره شر، تهران: طه.
جعفری، محمدتقی (1379) جبر و اختیار، تهران: مؤسسۀ نشر آثار علامه جعفری.
حلی، محمدحسن (1372) کشف المراد، ترجمه و شرح ابوالحسن شعرانی، تهران: اسلامیه.
رحیمیان، علیرضا (1395) مسئلۀ اختیار، تهران: دلیل ما.
صدر، سیدمحمدباقر (1417ق) بحوث فی علم الأصول، قم: مؤسسه دائرة المعارف الفقه الإسلامی.
طالبی، محمدجواد (1398) مبانی شر از دیدگاه حکمت متعالیه، قم: دانشگاه قم.
طباطبائی، سیدمحمدحسین (1374) تفسیر المیزان، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل‌بن حسن (بی‌تا) مجمع البیان، تهران: نشر فراهانی.
فارابی، ابونصر محمد (1405ق) فصوص الحکم، قم: بیدار.
کاپلستون، فردیک چارلز (1400) تاریخ فلسفه، تهران: علمی و فرهنگی.
کانت، ایمانوئل (1399) درسهای فلسفه اخلاق، ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی، تهران: نقش و نگار.
مجلسی، محمدباقر (1379) توحید مفضل، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1396) آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی (1376) عدل الهی، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1368) الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة، قم: مصطفوی.
ملاصدرا (1398) الشواهد الربوبیة، قم: بوستان کتاب.
موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1379) الطلب و الإرادة، تهران: مؤسسۀ تنظیم ونشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی خوئی، سیدابوالقاسم (1368) اجود التقریرات، قم: مصطفوی.
موسوی خوئی، سیدابوالقاسم (1410) محاضرات فی أصول الفقه، قم: انصاریان.
میرجعفری میاندهی، سیدمحمدجواد؛ کرد فیروزجائی، یارعلی (1394) «ضرورت علّی و معلولی از دیدگاه استاد فیاضی»، معرفت فلسفی، سال 12، شمارۀ 4، ص58ـ33.
Hare, Peter; Madden, Edward (1996). Evil and the Concept of God. Cambridge: Cambridge University Press.
Huxford, George (2020). Kant and Theodicy. London: Lexington Books.
Kant, Immanuel (1978). Lectures on Philosophical Theology. New York: Cornell University Press.
Kant, Immanuel (1992a). An Attempt at Some Reflections on Optimism. Cambridge: Cambridge University Press.
Kant, Immanuel (1992b). The Only Possible Argument in Support of a Demonstration of the Existence of God. Cambridge: Cambridge University Press.
Kant, Immanuel (2007). Conjectural Beginning of Human History. Cambridge: Cambridge University Press.
Krishnan, Maya (2021). Kant’s Critical Theory of the Best Possible World. Kantian Review. no. 26, pp. 27-51. https://doi.org/10.1017/S1369415420000321.
Leibniz, Gottfried Wilhelm (2005). Theodicy. trans. by E. M. Huggard, Released online by The Project Gutenberg. London: Routledge & Kegan Paul.