رهیافت تحلیل بنیادی ادلۀ ملاصدرا در اثبات معاد جسمانی
محورهای موضوعی : یافته‌های نو درباره چهره‌ها و مدرسه‌های فلسفی ایران و جهان اسلام
شمس‌الله سراج
1
(دانشیار گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران)
حسین امین‌پرست
2
(دانش‌آموختۀ کارشناس ارشد فلسفه و کلام اسلامی (الهیات)، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران )
کلید واژه: رهیافت تحلیل بنیادی, معاد, معاد جسمانی, نفس, بهشت, جهنم, ملاصدرا,
چکیده مقاله :
ملاصدرا برای اثبات معاد جسمانی، شیوه¬یی متمایز از فیلسوفان پیشین اتخاذ کرده است. او دیدگاه خود را عقلانی و منطبق بر شریعت دانسته و با اظهار تعجب در برابر کسانی که امور قیامت را از سنخ روحانی و مثالی قلمداد میکنند، مخالفت خود را با حشر ابدان اخروی در قالب بدنی مثالی، ابراز کرده است و به حشر ابدان از قبور و دمیده شدن ارواح در آنها توسط ملائکه اعتقاد دارد. البته در این رهگذر، نتایج حاصله از دخالت دادن برخی موضوعات اساسی، مانند جایگاه شریعت، برشمردن تفاوتهای دنیا و آخرت، نوع رابطۀ نفس با ابدان دنیوی و اخروی، و همچنین مادۀ تشکیل‌دهندۀ ابدان اخروی، منجر به نوعی دوگانگی در دیدگاه او شده که هر چند جنس عالم آخرت را متمایز از عالم دنیا جلوه داده، اما در تبیین کیفیت مادۀ تشکیل‌دهندۀ ابدان جهنمیان، ناگزیر جنس جهنم را به سرای دنیوی تشبیه کرده است. صدرالمتألهین برای قیاس کردن کیفیت بدن دنیوی با بدن اخروی، توأمان از دو لفظ مثلیت و عینیت بهره برده و درواقع، حکم نفس را به ابدان مذکور تعمیم داده است. هر چند وی شیوۀ اتخاذ شده برای ترسیم معاد جسمانی را برهانی و منطبق بر شریعت دانسته، اما بر خلاف ادعای اولیه‌اش، با دخالت دادن مباحث عرفانی، جنبۀ صرف عقلانی آن را کمرنگ کرده است.
Mullahsadra has used the distinct views of previous philosophers for proving physical resurrection. He has considered his point of view in line with religion and surprised by those who know the day of judgment as spiritual, their express opposite opinion with doomsday bodies in the from of example body and have referred to the assembling from the graves and the blow of the soul by the angels. however, the involvement of some basic issues, such as the position of the religion, the inclusion of the differences between the world and the Hereafter, the kind of bonds of the soul with the afterlife bodies, and also the constitutive substance of the eternal bodies, has led to a dualism in his vision. Although he has distinguished the quality of hereafter life from the world, in the explanation the quality of the substance of Hellman's eternal body, he has inevitably likened the hell substance to this world. To compare the quality of the earthly body with the afterlife body, the mullah has used two terms of femininity and objectivity. In fact, he has generalized the soul to mentioned bodies. Although, he has considered his method for describing physical resurrection discursive and in conformance with religion, unlike his first claim, by including theosophical issues, he has given less importance to the mere rational aspects.
آشتیانی، سیدجلال‌الدین (1381) شرح بر زاد المسافر، قم: بوستان کتاب.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1382) معاد از دیدگاه حکیم مدرس زنوزی، تهران: حکمت.
پویان، مرتضی (1389) معاد جسمانی در حکمت متعالیه، قم: بوستان کتاب.
رُخشاد، محمدحسین (1387) در محضر علامه طباطبایی (مجموعه پرسشها و پاسخهای چهره به چهره با علامه طباطبایی)، تهران: سماء.
شیروانی، علی (1380) ترجمه و شرح بدایة الحکمة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
طاهری، سیدصدرالدین (1378) «گزارش و نقد معاد جسمانی در تفاسیر و آراء فلسفی صدرالمتألهین»، در ملاصدرا و مسئله نفس و معاد، مجموعه مقالات همایش جهانی حکیم ملاصدرا، ج11، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، ص448 ـ 417.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1377) اصول فلسفه و روش رئالیسم، با مقدمه و پاورقی استاد مطهری، تهران: صدرا.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1385) تفسیر المیزان، ترجمۀ سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1389الف) انسان از آغاز تا انجام، ترجمه و تعلیقات صادق لاریجانی، بکوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1389ب) قرآن در اسلام، بکوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
مطهری، مرتضی (1385) معاد، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1371) مفاتیح الغیب، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران: مولی.
ملاصدرا (1377) رساله الحشر، ترجمه و تصحیح محمد خواجوی، تهران: مولی.
ملاصدرا (1378الف) اجوبة المسائل، تصحیح و تحقیق عبدالله شکیبا، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1378ب) المظاهر الإلهیة فی اسرار العلوم الکمالیة، تصحیح و تحقیق سیدمحمد خامنه¬ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1381) مبدأ و معاد، ترجمۀ احمد حسینی اردکانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ملاصدرا (1387) شواهد ربوبیه، با حواشی حکیم ملاهادی سبزواری، ترجمۀ علی بابایی، تهران: مولی.
ملاصدرا (1388) اسفار اربعه، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: مولی.
ملاصدرا (1389الف) اسرار الآیات، ترجمۀ محمد خواجوی، تهران: مولی.
ملاصدرا (1389ب) تفسیر قرآن کریم (سوره یس)، ج7، تصحیح و تحقیق سیدصدرالدین طاهری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1389ج) مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین، تهران، بنیاد حكمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (بی‌تا) شرح هدایة الأثیریة، بی¬جا، بی¬نا.
یثربی، سیدیحیی (1387) عیار نقد، قم: بوستان کتاب.