ارزش فلسفۀ اولی از منظر کانت و علامه طباطبایی
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدیدآرمین منصوری 1 * , عباس ایزدپناه 2
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم، قم، ایران
2 - استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه قم، قم، ایران
کلید واژه: فلسفه اولیمعرفت‌شناسیمعرفت عقلی تجربهکانتعلامه طباطبایی,
چکیده مقاله :
مقالة حاضر درصدد بررسی ارزش علمی فلسفة اولی از دریچة معرفت‌شناسی کانت و علامه طباطبایی است. کانت بعنوان فیلسوفی که جهتگیریهایش متأثر از علوم دیگر بوده و بسبب شرایط زمانه، تحت تأثیر دو مکتب تجربه‌گرایی و عقلگرایی قرار داشته است، سعي ميكند اختلاف میان این دو مکتب را حل كند و با تکیه بر قضایای ترکیبی پیشینی به این اختلافات پاسخ میدهد و در نهایت با این مبنا که معرفت اولاً، از راه تجربة حسی حاصل میشود و ثانیاً، این معرفت فقط مختص پدیدارهاست، به این نتیجه میرسد که در عین اینکه متافیزیک نباید انکار شود، بلحاظ معرفت‌شناختی، امکان وجود گزاره‌های علمی فلسفة اولی وجود ندارد. اما علامه طباطبایی با این مبنا که غیر از معرفت حسی، معرفت عقلی محض نیز قابل اثبات است و معرفت علاوه بر پدیدار شامل ذات هم میشود، فلسفة اولی را چه بلحاظ روش برهانی آن و چه بلحاظ موضوع و مسائل آن، دارای ارزش معرفتی میداند و آن را در قلة تمام دانشهای بشری مینشاند و تمام گزاره‌ها و دستاوردهای آن را صددرصد یقینی و علمی قلمداد میکند.
The present study investigates the scientific value of philosophia prima from the epistemological perspectives of Kant and ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī. As a philosopher whose standpoints were under the influence of other sciences and, due to the conditions of his time, he sided with both empiricism and rationalism, Kant tried to solve the conflicts between these two schools relying on apriori synthetic propositions. Finally, he argued that, firstly, knowledge is acquired through sense perception and, secondly, it is limited to phenomena. Hence, he concluded that, while metaphysics cannot be denied, the existence of scientific propositions of philosophia prima are not epistemologically possible. Nevertheless, based on the ideas that, apart from sensible knowledge, pure rational knowledge can also be demonstrated, and that knowledge includes not only phenomenon but also essence, ‘Allāmah Ṭabāṭabā’ī believed that philosophia prima enjoys epistemological value in terms of its demonstrative method, subject, and problems. He places it on the top of all human sciences and considers all of its propositions and achievement to be certain and scientific.
آپل، ماکس (1375) شرحی بر تمهیدات کانت: مقدمه‌ای به فلسفه انتقادی، ترجمه محمدرضا حسینی بهشتی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
اسکروتن، راجر (1388) کانت، ترجمة علی پایا، تهران: طرح نو.
راسل، برتراند (1365) تاریخ فلسفه غرب، ترجمة نجف دریابندری، تهران: پرواز.
ژیلسون، اتین (1385) نقد تفکر فلسفی غرب، ترجمة احمد احمدی، تهران: سمت.
شيرواني، علي (1387) ترجمه و شرح نهایة‌الحکمة، قم: بوستان کتاب.
شيرواني، علي (1388) ترجمه و شرح بدایة‌الحکمة، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1386) نهایة‌الحکمة، تصحیح و تعلیق غلامرضا فیاضی، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1387الف) نهایت فلسفه، ترجمة مهدی تدین، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1387ب) اصول فلسفه رئالیسم، بکوشش سیدهادی خسروشاهی، قم: بوستان کتاب.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1392الف) بدایة‌الحکمة، قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1392ب) نهایة‌الحکمة، قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
فروغی، محمدعلی (1383) سیر حکمت در اروپا، تهران: هرمس.
کاپلستون، فردریک (1386) تاریخ فلسفه غرب، ج5، ترجمة اميرجلال‌الدين اعلم، تهران: علمی و فرهنگی.
کانت، ایمانوئل (1370) تمهیدات، ترجمة غلامعلی حداد عادل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
کاظمی زردخشویی، زهرا (1392) بررسی انتقادی راه‌حل کانت در مورد احکام ترکیبی پیشین بر اساس آراء علامه طباطبایی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، قم: دانشگاه باقرالعلوم (ع).
کورنر، اشتفان (1380) فلسفه کانت، ترجمة عزت‌الله فولادوند، تهران: خوارزمی.
مجتهدی، کریم (1363) فلسفه نقادی کانت، تهران: هما.
مصباح‌یزدی، محمدتقی (1366) آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی (1389) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1981) الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الأربعة، بهمراه تعلیقات سیدمحمدحسین طباطبایی، بیروت: دار احیاء التراث عربی.
ملاصدرا (1366) الشواهد الربوبیه، ترجمة جواد مصلح، تهران: سروش.
نقیب‌زاده، عبدالحسین (1384) فلسفه کانت، بیداری از خواب دگماتیسم، تهران: آگاه.
هارتناک، یوستوس (1376) نظریه معرفت در فلسفه کانت، ترجمة غلامعلي حداد عادل، تهران: فکر روز.
Kant, I. (1998). Critique of Pure Reason. translated and edited by Paul Guyer & Allen W. Wood. Cambridge: Cambridge university press.
Reichenbach, H. (1958). The Philosophy of space and time. translated by Maria Reichenbach & John Freund. New York: Dover.
Gardner, S. (1999). Routledge Philosophy Guidebook to Kant and the Critique of Pure Reason. London: Routledge.