معرفتشناسی کانت نزد فلسفیاندیشان معاصر ایران
محورهای موضوعی : تعامل اندیشه‌ها، اثرگذاری اندیشه‌های فلیسوفان بر جامعه و تفکر پس از خود
1 - استاد گروه فلسفه، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
کلید واژه: مواجهه فلسفی با مدرنیته, فلسفة اسلامی, معرفتشناسی کانت, فهم, سنجش, پذیرش,
چکیده مقاله :
از حدود یک سدة پیش، کشور ما بتدریج شاهد ظهور احساس مهم و اندیشهیی مبارک در تفکر فلسفی است؛ احساس نیاز به ایجاد حال‌وهوای جدید در تفکر فلسفی. اما در این دوره مسئلهیی دیگر نیز مجال ظهور یافته است؛ اینکه آیا در این دورة تاریخی جدید، ورود به حال‌وهوای جدید و خانه تکانی فلسفی، میتواند صرفاً با نظر به درون سنت فلسفی و سرمایههای سنتی صورت گیرد؟ پاسخ منفی است. بهمین دلیل بود که فلسفیاندیشان این دیار، به مواجهه و گفتگو با مکتب فلسفی مدرنیته یا مدرنیتۀ فلسفی روی آوردند. این مواجهه در مراحل تکوین و تحول خود، از صبغة کلامی، سیاسی، ایدئولوژیک و حتی تفننی برخوردار بوده است، اما بمرور از سطح و سطحیگرایی، تا حدودی به عمق و عمقگرایی گرایید. امروزه تمرکز بر این رویارویی فلسفی و گزارش و تحلیل آن، بسیار حائز اهمیت است، چراکه این مسیر هم میتواند خاستگاه فلسفۀ معاصر و جدید ایران باشد و هم خاستگاه تاریخ فلسفه معاصر و جدید. حال، اگر قرار است درمورد مواجهه فلسفی ایرانیان تحقیقاتی صورت گیرد، روششناسی ما درباب این مواجهه فلسفی باید چگونه باشد؟ پیشنهاد میشود این تحقیقات، جزئی، مشخص، موردی و محدود باشند تا جنبههای متعدد موضوع و نقاط قوت و ضعف آن مشخص گردد. بعلاوه، اگر تحقیقات و گزارشهای مفروض، مشتمل بر نقدها و ارزیابیها و سنجشهای فلسفی باشند، بسیار مفید خواهند بود. این نوشتار درصدد مرور و گزارش مواجهۀ فلسفییی است که درمورد معرفتشناسی کانت رخ داده است. این مواجهه از سوی یکی از شش جریان و ظرفیت فلسفی معاصر، یعنی جریان فلسفة اسلامی معاصر ایران، صورت گرفته است. دستاورد این مواجهه، ظهور و حصول نتایجی در عرصة کانتشناسی، کانتسنجی و حتی کانتپذیری بوده است.
Since about a century ago, our country has been witness to the gradual rise of an important and blessed feeling in philosophical thought: A desire to foster a new atmosphere for philosophical thought. However, another issue has also risen in this period: Can entering a new atmosphere and starting a philosophical renewal be purely based on the essence of philosophical heritage and traditional resources in the modern historical era? The answer is no. For this reason, Iranian philosophers began encountering and conversing with modern philosophical schools or philosophical modernity. In the process of its development and evolution, this encounter featured verbal, political, ideological, and even entertaining aspects. Nevertheless, it gradually distanced itself from the surface and superficiality and moved closer to depth and profundity. Currently, focused attention on this philosophical encounter, along with thorough reporting and analysis, is of utmost importance, as it could give rise to a new school of philosophy in Iran and mark the beginning of the history of contemporary and modern philosophy in the region. Now, the question is if some research is supposed to be carried out on Iranians’ philosophical encounter, which methodology they should adopt to accomplish this task. It is suggested that these studies be specific, detailed, case-based, and limited, so that the multiple aspects of the subject and its strengths and weaknesses can be identified. Moreover, it would be very useful if such investigations and reports also include the related philosophical critiques and evaluations. This paper intends to provide a review and report of a philosophical encounter with Kant’s epistemology that was initiated by one of the six contemporary philosophical trends in the country, namely, the contemporary Islamic philosophy of Iran. The outcomes of this encounter include gaining certain insights and implications regarding Kantian studies, evaluating his ideas, and even potentially accepting them.
احمدی، احمد (1388) بن‌لایه‌های شناخت، تهران: سمت.
احمدی، احمد (1399) پایه¬گذاری برای مابعدالطبیعه اخلاق، تهران: سمت.
امید، مسعود (1388) مقایسه معرفت¬شناسی مطهری و کانت، تهران: علم.
امید، مسعود (1399) سوبژکتیویته فلسفه اسلامی معاصر ایران، جستار نخست، تهران: شفیعی.
جعفری، محمدتقی (1359) ترجمه و تفسیر نهج¬البلاغه: شناخت از دیدگاه علمی و قرآن، ج 6 و 7، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جعفری، محمدتقی (1363) تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی، تهران: اسلامی.
حایری یزدی، مهدی (1361) کاوشهای عقل نظری، تهران: امیرکبیر.
حایری یزدی، مهدی (1395) اصول معرفت¬شناسی در فلسفة اسلامی: علم حضوری، ترجمۀ مرتضی پویان، تهران: نشر علم.
حدادعادل، غلامعلی (1392) مقالات کانتی، تهران: هرمس.
دکارت، رنه (1381) تأملات در فلسفه اولی، ترجمه احمد احمدی، تهران: سمت.
ذکیانی، غلامرضا؛ جان‌نثاری، محبوبه (1389) مبانی منطق استقرا و جایگاه آن در آرای کلامی صدر، تهران: علم.
سروش، عبدالکریم (1361) دانش و ارزش، تهران: یاران.
سروش، عبدالکریم (1366) تفرج صنع، تهران: سروش.
سروش، عبدالکریم (1374) قبض و بسط تئوریک شریعت، تهران: صراط.
شعرانی، ابوالحسن (1390) فلسفه اولی یا مابعدالطبیعه، در اندیشه¬نامه علامه شعرانی، ج1، بهمت عبدالحسین خسروپناه، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
صدر، محمدباقر (1359) تئوری شناخت در فلسفه ما، ترجمۀ حسین حسینی، تهران: بدر.
صدر، محمدباقر (1360) جهانبینی در فلسفه ما، ترجمۀ حسین حسینی، تهران: بدر.
صدر، محمدباقر (1382) مبانی منطقی استقرا، ترجمۀ محمدعلی قدس‌پور، قم: یمین.
صدر، محمدباقر (1424ق) الاُسس المنطقیة للاستقرا، قم: شریعت.
صدر، محمدباقر (1426ق) فلسفتنا، عراق: مؤسسة الصادق للطباعة و النشر.
طالب¬زاده، حمید (1389) «کانت و نظریه ایده‌های فطری؛ آیا کانت فطری‌گراست؟»، حکمت معاصر، شمارۀ 2، ص95ـ79.
طباطبایی، محمدحسین؛ مطهری، مرتضی (1383) اصول فلسفه و روش رئالیسم (مجموعه آثار، ج6)، تهران: صدرا.
عابدی شاهرودی، علی (1394) سنجش و اکتشاف، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
عابدی شاهرودی، علی (1395) قانون اخلاق بر پایه نقد عقل به عقل، تهران: طه.
عابدی شاهرودی، علی (1396) نقد قوه شناخت، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
غفاری، حسین (1386) بررسی انتقادی و تطبیقی فلسفه نظری کانت، بخش نخست، تهران: حکمت.
غفاری، حسین؛ مازیار، امیر (1396) معرفت¬شناسی در فلسفه اسلامی، تهران: حکمت.
قوام¬صفری، مهدی (1386) مابعدالطبیعه چگونه ممکن است؟، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قوام‌صفری، مهدی (1395) آشنایی با اصطلاحات معرفت¬شناسی، تهران: دانش و اندیشه معاصر.
کانت، ایمانوئل (1376) تمهیدات، ترجمه غلامعلی حداد عادل، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مدرس زنوزی، آقاعلی (1380) بدایع الحکم، تصحیح محمدجواد ساروی و رسول فتحی مجد، تبریز: دانشگاه تبریز.
مصباح یزدی، محمدتقی (1363) دروس فلسفه، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1383) آموزش فلسفه، تهران: نشر بین‌الملل.
هارتناک، یوستوس (1376) نظریه معرفت در فلسفه کانت، ترجمه غلامعلی حداد عادل، تهران: فکر روز.
یثربی، یحیی (1383) از یقین تا یقین (راه نو در معرفت شناسی و متافیزیک)، قم: بوستان کتاب.
یثربی، یحیی (1388) تاریخ تحلیلی‌ـ‌انتقادی فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.