بازخوانی ماده و صورت ارسطویی و تأثیر آن در حرکت جوهری با تکیه بر دیدگاه فلاسفه نوصدرایی
محورهای موضوعی : یافته‌های جدید در سیر فلسفه باستان غرب (یونانی و یونانی‌مآبی)
مهدی صفایی اصل
1
,
لیلا قمی اویلی
2
*
1 - استادیار دانشگاه تهران، دانشکدگان فارابی، قم، ایران
2 - دانشجوی ارشد فلسفه اسلامی، دانشگاه تهران، دانشکدگان فارابی، قم، ایران
کلید واژه: ماده, هیولا, صورت, ارسطو, حرکت جوهری,
چکیده مقاله :
یکی از مهمترین بحثهای فلاسفه، از گذشتههای دور، ترکیب جسم از ماده و صورت بوده است؛ بحثی که از زمان ارسطو شروع شد و با ترجمۀ متون یونانی، بدست فلاسفة مسلمان رسید. تحقیق پیش‌رو با روش توصیفی‌ـ‌تحلیلی، بدنبال پاسخ به این پرسش است که منظور ارسطو از ماده و هیولا چیست؟ آیا حرکت جوهری با اعتقاد به خارجیت هیولا، سازگار است؟ با بررسی متون ارسطو روشن شد که وی معتقد به وجود خارجی ماده نبوده و ترجمههای نادرست، سبب فهم اشتباه از ماده و صورت ارسطویی شده است. ارسطو قائل به قوه‌یی همراه با شیء است که ماهیت ماده را از قوۀ محض یا عدمی بودن، به یک امر وجودی تغییر میدهد و دستاوردهایی تازه به‌ارمغان می‌آورد. از سوی دیگر، غیرممکن بودن ایجاد از عدم محض نیز برداشتی نادرست از متن ارسطوست. ترجمههای نادرست سبب واکنش برخی فلاسفۀ مسلمان به عینیت و خارجیت قوه در مقابل ماده شده است. در سنت اسلامی، اولین اقدام برای نفی خارجیت ماده توسط شیخ‌اشراق صورت گرفت؛ او با نقد دلایل ابنسینا، معتقد به بساطت جسم شد. ملاصدرا نیز در برخی عبارت اسفار اربعه، خارجیت ماده را بچالش کشید و فلاسفۀ نوصدرایی با نقد دلایل خارجیت ماده و تنافی این دیدگاه با حرکت جوهری، آخرین گامها را برای انکار خارجی بودن ماده برداشتند.
One of the most important discussions in philosophy has been the formation of body from matter and form since long ago. This discussion began at the time of Aristotle and became accessible to Muslim philosophers through the translation of Greek texts. Following a descriptive-analytic method, this study aims to provide a response to the questions of what Aristotle meant by matter and hyle, and whether the trans-substantial motion is consistent with accepting the externality of hyle. A study of Aristotle’s writings reveals that he did not believe in the external existence of matter, and that incorrect translations have led to a wrong perception of Aristotelean matter and form. He believed in a potency alongside objects that changes the quiddity of matter from being pure potency or non-existence to an ontological affair and yields some new outcomes. On the other hand, another misperception of his works dictates that creation from pure non-existence is impossible. Such incorrect translations have provoked the reactions of some Muslim philosophers to the objectivity and externality of potency against matter. In the Islamic tradition, the first step for negating the externality of matter was taken by Suhrawardī. By criticizing Ibn Sīnā’s arguments, he expressed his belief in the simplicity of matter. Mullā Ṣadrā, too, challenged the same view in certain places in al-Asfār, and the neo-Sadrian philosophers took the last steps towards the negation of the externality of matter through criticizing the related arguments and demonstrating the opposition of this view to the trans-substantial motion.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1380) قواعد کلی فلسفی در فلسفه اسلامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابنسینا (1404ق) الشفاء، الالهیات، تصحیح سعید زاید، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم (1414ق) لسان العرب، بیروت: دار الفکر.
افلاطون (1367) دوره آثار افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
جوادی آملی، عبدالله (1393) رحیق مختوم، قم: اسراء.
حسن‌زاده آملی، حسن (1380) ادله‌ای بر حرکت جوهری، قم: الف.لام.میم.
دشتکی، غیات‌الدین منصور (1386) مصنفات، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
رضايى، مرتضى؛ عبوديت، عبدالرسول (1388) «چگونگى تركيب مادّه و صورت از نگاه صدرالمتألّهين»، معرفت فلسفی، سال 7، شمارة 1، ص 35ـ11.
سهروردی، شیخ شهاب‌الدین (1386) مجموعه مصنفات شیخ اشراق، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
سیدی بنابی، سیدباقر (1392) «حرکت استکمالی در عالم برزخ»، پژوهشهای اعتقادی‌کلامی، شمارۀ 9، ص90ـ77.
شیروانی، علی (1377) شرح مصطلحات فلسفی بدایة الحکمة و نهایة الحکمة، قم: دفتر تبليغات اسلامی.
طباطبایي، سیدمحمدحسین (1380) نهایة الحكمة، تصحيح و تعليق غلامرضا فياضي، قم: مؤسسه امام خمینی.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (1417ق) بدایة الحکمة، قم: مؤسسة نشر اسلامي.
طباطبایی، سیدمحمدحسین (بی‌تا) اصول فلسفه و روش رئالیسم، با حواشی مرتضی مطهری، تهران: صدرا.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1375) شرح الاشارات و التنبیهات، قم: نشر البلاغه.
فراهيدى، خليل‌بن احمد (1409ق) كتاب العين، قم: هجرت.
فیاضی، غلامرضا؛ حیدرپور، احمد (1396) «تأملی در قاعدة کل حادث تسبقه قوة الوجود و مادة تحملها»، معرفت فلسفی، شمارة 57، ص54ـ39.
فیاضی، غلامرضا؛ حیدرپور، احمد (1395) «هیولای فلسفی در چالش منطقی»، نسیم خرد، شمارة 3، ص72ـ53.
قوام صفری، مهدی (1382) نظریه صورت در فلسفه ارسطو، تهران: حکمت.
کاپلستون، فردریک (1388) تاریخ فلسفه، ج1، ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی، تهران: علمی و فرهنگی.
محبوبی آرانی، حمیدرضا (1390) «تفسیری از ماده اولی و بررسی آن در علم طبیعت ارسطو»، متافیزیک، شمارۀ 11، ص32ـ17.
مصباح یزدی، محمدتقی (1366) آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1383) آموزش فلسفه، تهران: چاپ و نشر بین‌الملل.
مطهری، مرتضی (1372) مجموعه آثار، قم: صدرا.
مطهری، مرتضی (1376) مجموعه آثار، ج11، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1354) المبدأ و المعاد، تصحیح سیدجلال‌الدین آشتیانی، تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
ملاصدرا (1981م) الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
نبویان، محمدمهدی (1397) جستارهایی در فلسفه اسلامی، مشتمل بر آراء اختصاصی آیت‌الله فیاضی، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
نبویان، محمدمهدی (1400) نگاهی نو به فلسفه اسلامی، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
نقدعلی، محسن؛ کیانی، سمیه (1389) «نظریه حرکت جوهری و مسئلۀ ماده و صورت»، پژوهشهای تعلیم و تربیت اسلامی، شمارۀ 6 ، ص304ـ275.
هروی، نظام‌الدین احمد (1362) انواریه، تهران: امیرکبیر.
Aristotle (1984). Physics. in The Complete Works of Aristotle, trans. & ed. by J. Barnes, Princeton University Press.