نقد دیدگاه اليور لیمن درباره تعارض وحی و فلسفه
محورهای موضوعی : مواجهه اندیشه‌های فلسفی در درون سنت اسلامی
1 - استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ايران
کلید واژه: اليور لیمن, قرآن‌کریم, فلسفة اسلامی, تعارض قرآن و فلسفه, تعارض عقل و وحی, خاورشناسان,
چکیده مقاله :
مسئلة رابطة وحی و فلسفه یا نزاع عقل و دین از مشهورترین مباحث چالش‌برانگیز در تاریخ اندیشة اسلامی است که از صدر اسلام تاکنون در میان دانشمندان بزرگ اسلامی، اعم از شیعه و اهل سنت مطرح بوده و بتبع آن به حوزة مطالعات اسلامی خاورشناسان نیز راه یافته است. اليور لیمن (1950م) خاورشناس، قرآن پژوه و مفسر غربی فلسفة اسلامی در برخی آثار خود رابطة قرآن و فلسفه را بررسی کرده است. او با اتخاذ موضعی معتدلتر نسبت به بسیاری از خاورشناسان، ضمن اذعان به سازگاری وحی و فلسفه با یکدیگر، نقش تعالیم قرآن‌کریم را در شکلگیری فلسفة اسلامی پذیرفته است اما در تحليل اصل تاریخی تعارض و ارزیابی راه‌حل فلاسفة اسلامی، نکاتي تأمل‌برانگیز مطرح کرده است. این مقاله با روش توصیفی ـ انتقادی، به تبیین و نقد دیدگاه او پرداخته و نشان میدهد: که اولاً، تعارض تنها بین فهم عقلی فلسفی و فهم قرآنی بشری واقع میشود و انگارة تعارض وحی و فلسفه در میان بسیاری از خاورشناسان ناشی از قیاس اسلام و قرآن با مسیحیت و کتاب مقدس است. ثانیاً، برخلاف گفتة اليور لیمن راه‌حل فلاسفة اسلامی و ازجمله ابن‌رشد، مستلزم فرودست انگاری قرآن و وحی نیست و متهم ساختن فلاسفة مسلمان به اموری همچون انکار علم الهی به جزئیات و یا معاد جسمانی و پیروی از ارسطو در باب نفس، بدلیل برداشت نادرست از بیان آنها توسط مخالفان فلسفه در جهان اسلام یا خاورشناسان است.
The problem of the relationship between revelation and philosophy or the conflict between reason and faith is one of the most famous and challenging discussions in the history of Islamic philosophy. In fact, it has occupied the minds of prominent Islamic thinkers, both Shi‘ite and Sunnite, since the advent of Islam and, following this, has been discussed by Orientalists in the field of Islamic studies as well. Oliver Leaman, the Orientalist, Qur’ān researcher, and Western interpreter of Islamic philosophy, has dealt with the problem of the relationship between the Qur’ān and philosophy. While adopting a more moderate standpoint in comparison to many other Orientalists, and while acknowledging the consistency of revelation with philosophy, he believes that Qur’anic theorems and teachings have influenced the development of Islamic philosophy. Moreover, he has propounded a number of noteworthy points in his analysis of the theory of conflict of reason with revelation and evaluation of Islamic philosophers in this regard. Following a descriptive-critical method, this paper clarifies and criticizes Leaman’s view of this theory and demonstrates that, firstly, the conflict exists only between the human intellectual philosophical and Qur’anic perception of this problem, and the hypothesis of the conflict between revelation and philosophy among many Orient ologists stems from comparing Islam and the Holy Qur’ān with Christianity and the Holy Book. Secondly, the author states that, in contrast to Leaman’s claim, the solution provided by Islamic philosophers, including Ibn Rushd, does not necessitate undermining the significance of the Qur’ān and revelation and accusing Muslim philosophers of denying God’s knowledge of particulars and corporeal resurrection and following Aristotle regarding his theory of the soul, which originates in a misunderstanding of Islamic philosophers’ views of this conflict by opponents of philosophy in the Islamic world or Orientalists.
قرآن‌كريم، ترجمه فولاوند.
آربری، آ. ج (1358) عقل و وحی در اسلام، ترجمۀ حسن جوادی، تهران: مؤسسۀ امیرکبیر.
ابن‌رشد، محمد بن احمد (بی‌تا) فصل المقال، تحقيق محمود عماره، قاهره: دارالمعارف.
ابن‌رشد، محمد بن احمد (1998م) الکشف عن مناهج الادله فی عقائد المله، بیروت: مرکز الدراسات الوحده العربیه.
ابن سینا (1379) النجاة، تصحیح محمد تقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
ابن سینا (1403ق) شرح الاشارات والتنبیهات، قم: دفتر نشر الکتاب.
ابن سینا (1404ق) التعلیقات، قم: مکتب الإعلام الإسلامي.
ارسطو (1988م) متافیزیک، ترجمه شرف‌الدین خراسانی، تهران: نشر گفتار.
اسعدی، علیرضا (1394) قرآن و مسئله معاد، قم: بوستان کتاب.
اسعدی، علیرضا (1399) ملاصدرا و مسئله معاد، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
تفتازانی، سعد الدین (1409ق) شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمن عمیره، قم: الشریف الرضی.
جان بی ناس (1379) تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغر حکمت، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
جوادی آملی، عبدالله (1393) منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی، قم: مرکز نشر اسراء.
خراسانی، شرف الدین (1375) نخستین فیلسوفان یونان، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
ژولیوه، ژان (1393) «از آغازگاه‌ها تا ابن سینا»، تاریخ فلسفه راتلج، ج3، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: چشمه.
طوسی، خواجه نصیر الدین(1405ق) تلخیص المحصل، بیروت: دار الاضواء.
عزتی، ابوالفضل(1355ش) رابطه دین و فلسفه، ایران: انجمن علمی مذهبی دانشگاه آذر آبادگان.
عسکری، حسن بن عبدالله (1400ق) الفروق اللغه، بیروت: دار الآفاق الجدیده.
غزالی، محمد بن محمد (بی‌تا) المنقذ من الضلال، مصر: دار الکتب الحدیثه.
غفاری، حسین (1379) «فلسفه اسلامی یا فلسفه مسلمانان»، فلسفه، شمارۀ 1، ص96-71.
فاخوری، حنا؛ الجر، خلیل (1373) تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، تهران: علمی و فرهنگی.
فارابی، محمد بن محمد (1995م) آراء اهل المدینه الفاضله، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
فارابی، محمد بن محمد (1996م) السیاسه المدنیه، بیروت: دار و مکتبه الهلال.
فخررازى (1407ق) المطالب العالیة من العلم الالهى، بیروت: دارالکتب العربى.
کاپلستون، فردریک (1989م) تاریخ فلسفه، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
کارپنتر، همفری (1375) عیسی، ترجمه حسن کامشاد، تهران: طرح نو.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق) الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
کندی، یعقوب بن اسحاق (1387) مجموعه رسائل فلسفی کندی، ترجمۀ سید محمود یوسف ثانی، تهران: علمی و فرهنگی.
کندی، یعقوب بن اسحاق (١٩٥٠م) رسائل الكندی الفلسفية، تحقيق محمد عبد الهادي أبو ريدة، مصر: دار الفكر العربي.
گلدزیهر، ایگناس (1383) گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، ترجمه سید ناصر طباطبائی، تهران: ققنوس.
لیمن، اليور (1385) «مفهوم فلسفه در اسلام»، اطلاعات حکمت و معرفت، ترجمه کامران قره گزلی، سال اول، شماره3، ص24-25.
لیمن، اليور (1391) دانشنامه قرآن‌كريم، ترجمه محمد حسین وقار، تهران: انتشارات اطلاعات.
مصباح یزدی، محمدتقی (13/7/1389) همایش فلسفه و دین، قم: تالار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مصطفی عبدالرزاق ( 1426ق) تمهید لتاریخ الفلسفه الاسلامیه، قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
ملاصدرا (1362) منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه، ترجمه و شرح عبدالحسین مشکوه الدینی، تهران: آگاه.
ملاصدرا (1381) المبدأ و المعاد، تصحیح و تحقیق محمود ذبیحی و جعفر شاه‌نظری، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1382) الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج9، تصحیح و تحقیق رضا اکبریان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1383) الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه، ج8، تصحیح و تحقیق علی‌اکبر رشاد، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
وات، مونتگمری (1378) تأثیر اسلام در قرون وسطی، ترجمه حسین عبدالمحمدی، قم: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
نصر، سید حسین (1359) نظر متفکران اسلامی در باره طبیعت، تهران: خوارزمی
نصر، سید حسین و لیمن، اليور (1383) تاریخ فلسفه اسلامی، تهران: انتشارات حکمت.
Leaman, Oliver (2007) the Quran: an encyclopedia, London and New York, Routledge.