نقدی بر نظریۀ پایان فلسفۀ تطبیقی، با تکیه بر دیدگاه استیون بوریک
محورهای موضوعی : مطالعات تطبیقی تاریخ فلسفه
مریم پرویزی
1
(دانشجوی دکتری فلسفه تطبیقی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران)
قاسم پورحسن
2
(دانشیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران )
کلید واژه: فلسفۀ تطبیقی, پایان, امتناع ذاتی, اروپامحوری, فلسفۀ میان فرهنگی, هایدگر, استیون بوریک,
چکیده مقاله :
از زمان پیدایش اصطلاح «فلسفۀ تطبیقی» تا به امروز، دیدگاههای مختلفی در باب چیستی، مبانی و کارکرد آن مطرح شده است. بعضی از اندیشمندان بر پایان فلسفۀ تطبیقی تأکید دارند، برخی دیگر بر اهمیت و ضرورت آن اصرار میورزند و عده‌یی نیز به ایجاد تغییرات اساسی در آن ـ‌از اروپامحوری، به التفات به دیگری و هم‌سخنی‌ـ روی آورده‌اند. با اینحال، «پایان» دارای معانی گوناگونی است که با بررسی آنها، میتوانیم سه معنا و مصداق اساسی را برای آن بیان کنیم: 1) بمعنای امتناع ذاتی، حامیان این نظریه معتقدند فلسفۀ تطبیقی بدلیل کاستیها و ناکامیابیهای درونی، با اشکال مهمی تحت عنوان «امتناع در ذات» روبرو بوده و اساساً نباید شکل میگرفت، 2) بمعنای ظهور تمامی امکانها و فعلیت یافتن همۀ استعدادها و تواناییها، که در آن بر اصل پیشرفت و کمال تأکید شده است و 3) بمعنای پایان گذشته و آغازی نو. در پژوهش حاضر با روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی و با تکیه بر دیدگاه استیون بوریک، نظریۀ پایان فلسفۀ تطبیقی بر اساس این معانی سه‌گانه بررسی و ارزیابی شده است. بنظر میرسد آنچه مخالفان فلسفۀ تطبیقی بر آن تأکید میکنند، پایان بمعنای نخست آن است، چراکه معتقدند فلسفۀ تطبیقی، «اروپامحور» شده و نمیتواند با سایر سنتها و نظامهای علمی گفتگو و تعامل کند؛ از اینرو بلحاظ مفهومی دارای امتناع ذاتی است. اما بوریک برخلاف دیدگاه مخالفان، فلسفۀ تطبیقی را برای خروج از انزواگرایی شرق و اروپامحوری ضروری میداند. او با اتخاذ رویکردی انتقادی نسبت به «فلسفۀ تطبیقی گذشته» بدلیل اروپامحور بودن، به «فلسفۀ تطبیقی آینده» توجه میکند که دو وظیفۀ بر عهده دارد: 1) حفظ شیوه‌های مختلف تفکر و 2) تسهیل ارتباط میان این شیوه‌ها، بدون تقلیل یکی به دیگری.
Since the coinage of the term “comparative philosophy” several views have been propounded concerning its whatness, principles, and function. Some thinkers emphasize the end of comparative philosophy, and some others insist on its significance and necessity. There are still others who advocate the beginning of some basic changes in this school from Europe-centeredness to interaction and dialog with others. However, the word “end” has different meanings the investigation of which could lead to three main meanings and referents for it: 1) essential impossibility: the followers of this theory believe that comparative philosophy suffers from an important defect called “impossibility in essence” because of its internal problems and shortages and should not have been formed at all; 2) appearance of all possibilities and actualization of all potencies and abilities, which emphasizes the principle of progress and perfection; 3) end of the past and a new beginning. Following an analytic-descriptive method and relying on Steven Burik’s viewpoint, the present study investigates and evaluates the theory of the end of comparative philosophy based on these three meanings. Apparently, what opponents of comparative philosophy emphasize is end in the first sense because they believe that this kind of philosophy has become “Europe-centered” and cannot enter any dialog or interaction with other scientific traditions and systems. Accordingly, it conceptually enjoys a kind of essential impossibility. Nevertheless, unlike the opponents, Burik believes that comparative philosophy is necessary for stopping the East’s isolation and the growth of Europe-centeredness. Through adopting a critical approach to the “previous comparative philosophy” because of its Europe-centeredness, he pays attention to the “future comparative philosophy”, which bears two responsibilities: 1) maintaining various methods of thinking and 2) facilitating the relationship between these methods without reducing one to another.
اسکندری دامنه، حمیدرضا؛ پورحسن، قاسم (1397) «بررسی مبانی و مولفه‌های فلسفه تطبیقی در اندیشه ایزوتسو»، تاریخ فلسفه، سال نهم، ش 2، ص 124ـ95.
اسکندری، حمیدرضا؛ پورحسن، قاسم (1401) فلسفه تطبیقی، تهران: نقد فرهنگ.
ایزوتسو، توشیهیکو (1360) بنیاد حکمت سبزواری یا تحلیلی تازه از فلسفۀ حاج ملاهادی سبزواری، ترجمۀ سید جلال الدین مجتبوی، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و دانشگاه مک‌گیل.
پرویزی، م. (1401) «مصاحبه شخصی با استیون بوریک» در تاریخ یکم دیماه 1401.
پورحسن، قاسم (1395) «سرشت فلسفه تطبیقی با تاکید بر کتاب الجمع فارابی»، مجموعه مقالات دومین همایش مطالعات تطبیقی در حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. ص 42ـ9.
خسروپناه، عبدالحسین (1379) کلام جدید، قم: مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی حوزه علمیه قم.
داوری اردکانی، رضا (1391) فلسفه تطبیقی چیست؟ تهران: سخن.
دوران، بهزاد (1378) «نگاه گیدنز به مدرنیته»، کتاب ماه علوم اجتماعی، مرداد 1378، شمارۀ ۲، ص7ـ3.
دهقانی، رضا (1396) درآمدی به فلسفۀ میان فرهنگی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
دهقانی، رضا؛ مصلح، علی‌اصغر (1394) «پولی‌لوگ (گفتگوی چندجانبه میان‌فرهنگی) به مثابۀ الگویی برای پژوهشهای فلسفی و گذر از فلسفه تطبیقی»، غرب‌شناسی بنیادی، شمارۀ 6، ص 57ـ37.
دیباجی، سید محمدعلی (1395) «روش‌شناسی فلسفه تطبیقی؛ مولفه‌ها و موانع»، مجموعه مقالات دومین همایش مطالعات تطبیقی در حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص 76ـ61.
ریخته‌گران، محمدرضا (1384) «مبانی فلسفه تطبیقی از دیدگاه هانری کربن»، فصلنامه فلسفه، شمارۀ ۳، ص 89ـ77.
سلیمانی آملی، حسین (1392) فلسفۀ تطبیقی و تطبیق فلسفی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
شه‌گلی، احمد (1399) «ارزیابی ادلۀ انکار علم دینی بر اساس دیدگاه عبدالکریم سروش»، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شمارۀ ۲۴، ص 352ـ331.
علم‌الهدی، سیدعلی؛ پارسا، علیرضا؛ اخلاقی، مرضیه؛ سیدعرب، حسن (1398) «تحلیل انتقادی اندیشه‌های هانری کربن درباره تطبیق فلسفه سهروردی با فلسفه یونان»، تاریخ فلسفه، شمارۀ ۱۰، ص 38ـ17.
فوکویاما، فرانسیس (1393) پایان تاریخ و انسان واپسین، ترجمۀ عباس عربی و زهره عربی، تهران: سخنکده.
کربن، هانری (۱۳۶۹) فلسفۀ ایرانی و فلسفۀ تطبیقی، ترجمه سیدجواد طباطبایی، تهران: توس.
کربن، هانری (1392) فلسفۀ ایرانی و فلسفۀ تطبیقی، ترجمه سیدجواد طباطبایی، تهران: مینوی خرد.
کلباسی اشتری، حسین (1387) مجموعه مقالات نشست تخصصی مطالعات تطبیقی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
کلباسی اشتری، حسین (1395) «گشودگی یا فروبستگی فلسفه تطبیقی»، مجموعه مقالات دومین همایش مطالعات تطبیقی در حوزه‌های فلسفه، کلام، ادیان و عرفان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ص 226ـ211.
گندمی نصرآبادی، رضا (1395) «فلسفه تطبیقی به مثابه روش (با تأکید بر دیدگاه ماسون اورسل)»، روش‌شناسی علوم انسانی، شمارۀ 22، ص 97ـ79.
لاندن، اسکات (1392) «آینده دین؟ تلفیق گرایی، همانند گرایی و تحولات دیگر ادیان در جهان معاصر در گفتگوی اسکات لاندن با نینیان اسمارت»، ترجمه فریبا طشت زر و حسین حیدری، کتاب ماه دین،شمارۀ 17، ص 10ـ7.
لهراسبی، احمد (1394) روش‌شناسی فلسفه تطبیقی و بررسی آن در کتاب الجمع بین رأیی الحکیمین، رسالۀ دکتری، تهران: دانشگاه شهید مطهری.
ناظمی قره‌باغ، مهدی؛ صافیان، محمدجواد (1391) «امکان فلسفه تطبیقی بر اساس رویداد از آن خودکننده»، فلسفه، شمارۀ ۱۰، ص48ـ27.
Burik, S. (2010). The end of comparative philosophy and the task of comparative thinking: Heidegger, Derrida, and Daoism. New York: State University of New York Press.
Halbfass, W. (2007). India and Europe: anessay in philosophical Understanding. Germany: State University of New York Press.
Heidegger, M. (1977). The question concerning technology. trans. By W. Lovitt. The question concerning technology and other essays, (pp. 3-35).
Heidegger, M. (1993). Sein und Zeit. Tübingen, Max Niemeyer.
Heidegger, M. (1997). Was Heißt Denken? Tübingen: Max Niemeyer.
Herder, J. G. (2004). Another philosophy of history and selected political writings. trans. by L. D. Evringenis & D. Pellerin. Indianapolis: Cambridge.
Kimmerle, H. (2004). Dialogues as form of intercultural philosophy. Rethinking ecumenism, (pp. 63-78).
Mall, R. A. (2015). When is philosophy intercultural? Outlooks and perspectives. Intercultural Philosophy, 2, 1-6.
Smart, N. (1983). World views, crosscultural explorations of human beliefs. New York: charles. Scribner’s Sons.
Smart, N. (1987). Comparative-historical method. M. Eliade(ed), Encyclopedia of religion, vol 3, pp. 571-574, New York: Macmilan Inc.
Yusufi, H. R. Scheidgen, Hermann Josef. Oosterling, Henk. (2010). Von der Hermeneutik Zur Interkulturellen Philosophie: Festschrift Für Heinz Kimmerle Zum 80. Geburtstag. Thuringia: Traugott Bautz.
Wimmer, F. M. (2004). Interkulturelle philosophie: eine einführung. Vienna: Facultas.
Zack, N. (2014). The Philosophical roots of racial essentialism and its legacy. Confluence: journal of world philosophies, 1, 85-98.