رویکرد ارزشی به علوم در انگارة حکمای اسلام ؛ بازخوانی و اعتبارسنجی
محورهای موضوعی : موضوعات و بایسته‌های تاریخ‌نگاری فلسفه
احمد شه گلی
1
(استاديار مؤسسه پژوهشي حكمت و فلسفه ايران، تهران، ايران )
فردین جمشیدی مهر
2
(استاديار گروه فلسفه، دانشگاه گنبد كاوس، گنبد كاوس، ايران)
کلید واژه: علوم, فلسفه, اشرف علوم, رویکرد تشکیکی,
چکیده مقاله :
این پژوهش درصدد تبیین دیدگاه حکمای اسلامي پيرامون رویکرد تشکیکی به علوم و بیان ابعاد و نتایج این موضوع است. یکی از اصول حاکم بر جهانبینی حکماي اسلامی، نگرش تشکیکی يا مرتبه‌يي به امور است. این نگرش در مورد علوم نیز وجود دارد. بر اساس این تفکر، علوم بلحاظ ارزشمندی دارای درجات و مراتب مختلفی هستند؛ برخی از علوم فراتر، بعضي فروتر، برخی ارزشمندتر و بخشي در درجه‌يي پايينتر قرار دارند. حکما معتقدند اشرف علوم «فلسفه» است و برای این ادعا معیارها و دلایلی بيان كرده‌اند. این مقاله با روش توصیفی‌ـ‌‌تحلیلی و انتقادی بدنبال تبیین این رویکرد و بیان آثار معرفتی آن، و در نهایت، بازخوانی این دیدگاه است. تبیین این موضوع ابتدا ما را با مبانی و رویکرد حکما آشنا ميسازد و با تأمل در این موضوع، ثمرات و نتایج آن در سایر عرصه ها روشن ميگردد.
This study was conducted to clarify the view of Islamic philosophers regarding the graded approach to sciences and the dimensions and outcomes of this problem. One of the principles dominating the worldview of Islamic philosophers is the graded conception of affairs. This view also exists in relation to sciences and stipulates that sciences are of different levels and grades with respect to their value. In other words, some of them are more valuable, while some others are less valuable. Philosophers believe that philosophy is the noblest of all sciences and have provided some criteria and arguments in support of this claim. The purpose of this paper is to explain and revisit this approach and its epistemological effects based on a descriptive-analytic and critical method. Therefore, the authors have first introduced the basic principles and approaches of philosophers concerning this problem and then clarified their effects and consequences in other realms.
آشتياني، سيدجلال‌الدين (1382) هستی از نظر فلسفه و عرفان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آمدی، عبدالواحد (1373) شرح غرر الحکم و درر الکلم، تهران: دانشگاه تهران.
ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1369) مقدمه، ترجمه پروین گنابادی، تهران: علمی و فرهنگی.
ابن¬رشد (1377) تفسیر مابعدالطبیعه، تهران: حکمت.
ابن‌سينا (1383) المبدأ و المعاد، تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی دانشگاه تهران.
ابن‌سينا (2005م) القانون فى الطب، بيروت: دار احياء التراث العربي.
ابن‌سينا (1404ق) الشفاء (الهیات)، تصحیح سعید زاید، قم: كتابخانة آیت‌الله مرعشی.
ابن‌سينا (1383) رساله در حقیقت و کیفیت سلسله موجودات و تسلسل اسباب و مسببات، تصحیح موسی عمید، همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
ابن¬مقفع (1357) المنطق، تصحیح محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: انجمن فلسفه ایران.
بکار، عثمان (1381) طبقه‌بندی علوم از نظر حکمای مسلمان، ترجمه جواد قاسمی، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
توحیدی، ابوحیان (1929م) المقابسات، تحقیق حسن السندوبی، مصر: المکتبة البحاریة.
جوادی آملی، عبدالله (1386) رحیق مختوم، قم: اسراء.
حسن‌زاده آملی، حسن (1386) اتحاد عاقل به معقول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
رفیعی قزوینی، سیدابوالحسن (1386) مجموعه حواشی و تعلیقات بر 19 کتاب فلسفی و حکمی حکمای متأخر و قدیم، تصحيح غلامحسین رضانژاد، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
سبزواری، ملاهادی (1379) شرح المنظومه، تصحیح و تعلیق حسن حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب.
سهروردي، شيخ شهاب‌الدين (1375) مجموعه مصنّفات شيخ‌اشراق، تصحیح و تقدیم هانری کربن، سیدحسین نصر و نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شهرزوری، شمس¬الدین محمد (1383) رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقایق الربانیة، تصحیح نجفقلی حبیبی، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه ایران.
شهيدثاني، زين‌الدين بن‌علي عاملي (1412ق) رسائل الشهيد الثانی، تصحيح رضا مختاري و حسين شفيعي، قم: دفتر تبليغات اسلامي.
طوسی، نصیرالدین (1389) اخلاق ناصری، تهران: اسلامیه.
غزالی، ابوحامد محمد (1414ق) مجموعه رسائل، بیروت: دارالکتب العلمیة.
غزالی، ابوحامد محمد (بی¬تا) احیاء علوم‌الدین، قاهره.
فارابی، ابونصر (1405ق) فصول منتزعة، تصحیح فوزی نجار، تهران: الزهراء.
فارابی، ابونصر (1996م) السیاسة المدنیة، مقدمه و شرح علی بوملحم، بیروت: مکتبة الهلال.
فاضل تونی، محمدحسین (1386) مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی، تصحيح مجید دستیاری، تحقيق وحید روح‌الله‌پور، قم: مطبوعات دینی.
فيض كاشاني، ملامحسن (1371) ده رساله فيض كاشانی، اصفهان: مركز تحقيقات اميرالمؤمنين.
قبادیانی، ناصرخسرو (1384) زادالمسافر، تصحیح عمادی حائری، تهران: میراث مکتوب.
گنابادى، سلطان محمد (1408ق) تفسير بيان السعادة فى مقامات العبادة، بيروت: مؤسسة الأعلمى للمطبوعات.
محقق‌داماد، سیدمصطفی (1379) نخبگان علم و عمل ایران، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مصباح يزدي، محمدتقي (۱۳۷۷) شرح اسفار اربعه، قم: مؤسسة امام خمینی.
مصباح يزدي، محمدتقي (1382) آموزش فلسفه، تهران: امیرکبیر.
مصباح يزدي، محمدتقي (1386) شرح الهیات شفاء، تحقيق محمدباقر ملکیان و عبدالجواد ابراهیمی‌فر، قم: مؤسسه امام خمینی.
مطهری، مرتضی (بی‌تا) مجموعه آثار، تهران: صدرا.
ملاصدرا (1302ق) مجموعه الرسائل التسعه، قم: مكتبه المصطفوي.
ملاصدرا (1346) الشواهد الربوبیه، تصحیح و تعلیق سیدجلال‌الدین آشتیانی، مشهد: دانشگاه فردوسي مشهد.
ملاصدرا (1363) مفاتیح الغیب، تصحیح محمد خواجوی، تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی.
ملاصدرا (1366) تفسیر القرآن الکریم، قم: بیدار.
ملاصدرا (1378) المظاهر الالهیه فی اسرار العلوم الکمالیّه، تصحیح سیدمحمد خامنه‌ای، تهران: بنیاد حکمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1381) کسر اصنام الجاهلیّة، تصحیح محسن جهانگیری، تهران: بنیاد حکمت اسلامي صدرا.
ملاصدرا (1382) شرح و تعليقه صدرالمتألهين بر الهيات شفاء، تصحيح و تحقيق نجفقلی حبيبی، تهران: بنياد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1422ق) شرح هدایة الاثیریة، تصحیح محمدمصطفی فولادکار، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ملاصدرا (1981م) الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مولانا، جلال‌الدین (1380) مثنوی معنوی، تهران: راه ظفر.
نراقی، احمد (۱۳۷۸) معراج السعادة، قم: دار هجرت.
نراقی، احمد (1380) شرح الالهیات من کتاب الشفاء، قم: کنگره بزرگداشت محققان نراقی.