نزاع ابوبشر متی و ابوسعید سیرافی در بافت سخن و در بستر تاریخ
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی واژگان (اتیمولوژی) فلسفیعاطفه رنجبر دارستانی 1 * , مرتضی مزگی نژاد 2 , محمد فضل هاشمی 3
1 - دانشگاه بیرجند
2 - دانشگاه بیرجند
3 - دانشگاه اوپسالا
کلید واژه: منطق عقل نحو ابوبشر متی ابوسعید سیرافی,
چکیده مقاله :
بخش مهمی از مخالفتها با علوم یونانی در جهان اسلام به مخالفت با منطق مربوط ميشود. نزاع ابوبشر متی (ف. 328 قمری) و ابوسعید سیرافی (ف. 368 قمری) بر سر منطق، از جمله نمودهای نخستین این مخالفت تلقی میشود. تحقیقاتی که به این نزاع پرداخته‌اند، بیشتر بر تلاش سیرافی در نشان دادن برتری «نحو» بر منطق متمرکزند و این امر، خود بخود، باعث شده تا نگاهی زبان‌شناختی بر این دعوا حاکم شود که بنوبة خود موجبات تقلیل تمام بحث به منازعات زبانی در تحقیقات مزبور را فراهم ساخته است. این در حالی است که در این نزاع جنبه‌های روش‌شناختی و معرفت‌شناختی پررنگی نیز نهفته است که میتواند در تعیین درست بستر تاریخی‌يي که در آن شکل گرفته است، نقش بسزایی ایفا نماید. در مقالة پیش‌رو نه تنها به این رویکردهای روشی و معرفتی تقریباً فراموش شده، اشاره ميكنيم، بلکه محوریتشان را نیز با در بافت سخن قراردادن آنها نشان خواهیم داد و سپس به اتصال آن با بافت وسیعتر تاریخی ميپردازيم.
An important part of disagreements with Greek sciences in the world of Islam pertains to their opposition to the field of logic. The discussion of Abū Bishr Mattā (died in 328 AH) with Abū Sa‘īd Sirāfī (died in 368 AH) over logic and grammar is among the first manifestations of such disagreements. The studies focusing on this discussion mainly emphasize Sirāfī’s attempts at proving the superiority of syntax over logic, which, by itself, has resulted in the dominance of a linguistic approach over this debate. As a result, the whole discussion has been reduced to a number of linguistic debates in the mentioned studies. Nevertheless, this debate enjoys some hidden and profound methodological and epistemological aspects which could play a significant role in the correct recognition of the historical context in which it has taken place. In the present paper, the authors not only refer to these almost forgotten methodological and epistemological aspects but also demonstrate their central role through identifying them in the structure and texture of the words of the two scholars. Finally, they connect such aspects to a much vaster historical context.
ابن‌سینا (1364) منطق المشرقیین و القصيدة المزدوجة فی المنطق، قم: کتابخانة آيت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (963م) ادب الکاتب، تصحیح محمد محی‌الدین عبدالحمید، مصر: مطبعة السعادة.
اژه‌ای، محمدعلی (1369) «علم منطق و رابطة آن با علم نحو از دیدگاه دانشمندان اسلامی در قرن چهارم هجری»، مجلة پژوهشی دانشگاه اصفهان، شمارة 1 و 2، ص28 ـ 1.
اصفهانی، میرزامهدی (1387) ابواب الهدی، تصحیح حسین مفید، تهران: منیر.
پورآرين، فارس (1366) «مناظره ابوسعید سیرافی با ابوبشر متی عالم منطقی»، مشکوة، شمارة 17، ص184ـ 173.
پورحسن، قاسم (1395) «فارابی و خوانشی فلسفی از الحروف»، تاریخ فلسفه، سال هفتم، شمارة دوم، ص 28 ـ 7.
پورحسن، قاسم (1397) خوانشی نو از فلسفه فارابی: گسست بنیادین معرفتی از سنت یونانی، تهران: نقد فرهنگ.
توحیدی، ابوحیان (1423ق) الامتاع و المؤانسة، اعتنی به و راجعه هیثم خليفة الطعیمی، بیروت: المکتبة العصرية.
راسخی لنگرودی، احمد (1394) «کتابشویی صوفیان (بخش اول)»، روزنامة اطلاعات، دوشنبه، 29 تیر، ص6؛ قابل دسترسي در: http://www.ettelaat.com/etiran/?p=134268.
سبکی، تاج‌الدین (1413ق) طبقات الشافعية، قاهره: دورة ده جلدی.
سهروردی (1375) حکمة الاشراق، در: مجموعه مصنفات شیخ اشراق، ج2، تصحیح هانری کربن، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
شوئلر، گریگور (1391) شفاهی و مکتوب در نخستین سده‌های اسلامی، ترجمة نصرت نیل‌ساز، تهران: حکمت.
طباطبایی، سيدمحمدحسين (1374) المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، سيدمحمدحسين (1417ق) المیزان في تفسير قرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
غزالی، ابوحامد (1303ق) المنقذ من الضلال، قاهره.
غزالی، ابوحامد (1364) مشکاة الانوار، ترجمة صادق آیینه‌وند، تهران: امیرکبیر.
فضل الرحمن ملك، (1390) فلسفه ملاصدرا با نگاهی نو در ترازوی نقد، تهران: ریسمان.
محمدعلیزاده، محمدرضا (1387) «نقد و بررسی مناظره سیرافی با متی در نقد منطق»، معارف عقلی، شمارة 9، ص98ـ 69. ملاصدرا (1981م) الحكمة المتعالية فی الاسفار العقلية الاربعة، بيروت: دار احياء التراث العربي.
نوشاد، اسماعیل و مرتضی حاج‌حسینی (1398) «تحلیل گفتمانی مناظره ابوسعید سیرافی و ابوبشر متی»، منطق پژوهی، سال دهم، شمارة اول، ص298ـ 279.
Adamson, Peter (2016). Islamic Philosophy, Oxford University Press.
Ali, Mufti (2008). Muslim Opposition to Logic and Theology in the Light of the Works of Jalāl al-Dīn al-Suyūṭī (d. 911/1505), Thesis for obtaining the degree of Doctor at Leiden University, under the authority of Rector Magnificus prof. P.F. van der Heijden.
Avicenna (1971). Avicenna’s Treatise on Logic: Part One of Danesh-Name Alai: A concise philosophical Encyclopaedia and Autobiography, edited and translated by Farhang Zabeeh, Martinus Nijhoff Publishers.
Gutas, Dimitri (1998). Greek Thought, Arabic Culture, London: Routledge.
Hallaq, W.B. (1993). Ibn Taymiyya Against the Greek Logicians, Oxford: Clarendon Press.
Margoliouth, D. S. (1905) The Discussion between Abu Bishr Matta and Abu Sa’id al-Sirafi on the Merits of Logic and Grammar. Journal of the Royal Asiatic Society,Vol.37, No.1, pp.79-129.
Ouyang, Wen-chin (2015), Literature and Thought: Re-reading al-Tawḥīdī’s Transcription of the Debate between Logic and Grammar, Maurice A. Pomerantz, Aram A. Shahin (eds.), in The Heritage of Arabo-Islamic Learning (Studies Presented to Wadad Kadi), Brill, pp. 444-460.
Pingree, David (2002) “SIRĀFI, ABU SAʿID ḤASAN”, Encyclopedia Iranica, online at: http://www.iranicaonline.org/articles/sirafi.
Rahman, Fazlur (1975). Philosophy of Mulla Sadra Shirazi, State University of New York Press.
Rizvi, Sajjad H.(2012) Only Imam Knowsthe Best, The Maktabe Tafkik Attaek on the Ligitimacy of Philosphy in Iran. Journal of the Royal Asiatic Society, 22 (3/4).
Schoeler, G. (2006). The Oral and the Written in Early Islam, translated by Uwe Vagelpohl, London: Routledge.
Ṭabāṭabāyī, Muhammad Husain (1403) Al-Mīzān, translated by Sayyid Sa‘īd Akhtar Raḍawī, Tehran.