«سوفسطائیون» و شکاکان مسلمان
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
1 - دانشگاه مذاهب اسلامی
کلید واژه: سوفسطائیان شکاکان صوفیان متکلمان فلاسفه صالح بن عبدالقدّوس ,
چکیده مقاله :
شکّ یکی از مهمترین محصولات دورة گذار بود که در قلمرو مسلمانان بشکل جنبشی فکری با عنوان سوفسطائیان ظهور یافت. «سوفسطائیون» یا بعبارت دیگر، شکّاکان مسلمان با پیشگامی فردی بنام صالح بن عبدالقدّوس، گروهی بودند بزعم شماری از متکلّمان مسلمان متشکّل از «عنادیه»، «عندیه» و «لاادریه» که همچون سوفیستها و شکاکان یونان و هند، نه بعنوان یک مکتب که بیشتر بعنوان یک جنبش یا یک جریان فکری در درون تمدن مسلمانان ظهور یافتند. آنها نه تنها برای «ذهن» که برای «عین» هم حقیقت و اصالتی قائل نبودند و چیزها در نظر ایشان تنها از وجودی خیالی، وهمی و حدسی برخوردار بود. برخورد قاطعانه متکلمان، بویژه معتزلیها ، فلاسفة طبیعی و منطقی و متفکران صوفی مسلک برجسته‌یی همچون غزالی با این جریان موجب شد که این گروه بسرعت از بین برود و نام چندانی از آثار و پیروان این جریان فکری در تاریخ باقی نماند. البته شکاکان مسلمان هم با ایجاد تردید نسبت به معارف مأخوذ از «حسیات» و «عقلیات» در جلب توجه اندیشمندان مسلمان به معرفت حضوری بجای حصولی و گرایش آنها به عرفان و تصوف بجای علم و فلسفه بیتأثیر نبودند.
Scepticism was one of the most important products of a transition period which emerged in the world of Islam in the form of a philosophical movement called Sophism. According to a number of Muslim mutakallimun, including the “Inadiyyah”, “Indiyyah”, and “agnostics”, Muslim sceptics, led by a person called Salih Ibn ‘Abdulquddus, were a group who, similar to Greek and Indian sophists and sceptics, mainly appeared in the Islamic civilization as a philosophical movement or trend rather than a philosophical school. They denied the truth and originality of both “subject” and the “object”, and, in their view, everything merely enjoyed an imaginal, illusory, and conjectural existence. The vigorous confrontation of theologians, particularly, the Mu‘tazilite, natural and logical philosophers, and Sufist thinkers, such as Ghazzali, with this trend resulted in the quick annihilation of this group so that there has rarely remained any reference to the names of their advocates or their works in history. Of course, Muslim sceptics also played a role in undermining the teachings adopted from sense perception and rational sciences and, as a result, attracting the attention of Muslim thinkers to presential instead of acquired knowledge and persuading them to develop an interest in gnosis and Sufism instead of science and philosophy.