بررسي انتقادات فخررازي به براهين ابن‌سينا در مورد بعد مجرد بودن مکان با تأکيد بر وجه تاريخي آن
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدیداحسان کردی اردکانی 1 , محمود صيدي 2 *
1 - دانشگاه اردکان
2 - دانشگاه شاهد
کلید واژه: فخررازي مکان ابن‌سينا ابعاد ماده ,
چکیده مقاله :
مکان يکي از چالش‌برانگيزترين مباحث فلسفي در طول تاريخ فلسفه‌اسلامي بوده است. ارسطو آغازگر اين بحث بوده و با تبيين امارات مکان، به تبيين ديدگاه سطح در اين مورد همراه با نقادي نظريات ديگر بخصوص نظريه بُعد مجرد يا فضاء خالي پرداخته است. فهم اشتباه ارسطو از عبارات افلاطون در رساله تيمائوس سبب پديد آمدن نظريه فضاء خالي در مباحث مربوط به مکان گشته است. فيلسوفان مسلمان بويژه ابن‌سينا با در نظرنگرفتن اين اشتباه تاريخي، به نقادي اين نظريه پرداخته‌اند که مهمترين استدلالها در اين زمينه تداخل ابعاد و تحقق ابعاد بدون ماده ميباشد. فخررازي با نقادي استدلالهاي ابن‌سينا به نظريه فضاء خالي گرايش يافته است. در پژوهش حاضر اثبات گرديده که انتقادات فخررازي به استدلالهاي ابن‌سينا ناشي از غفلت از مباني فلسفه مشائي بخصوص امتناع تحقق ابعاد بدون ماده ميباشد.
Place has always been one of the most challenging philosophical discussions in the history of Islamic philosophy. Aristotle was the first to trigger this discussion. Through explaining the signs of place, he not only clarified the view of surface in this regard but also criticized other related theories, particularly, the theory of immaterial dimension or empty space (void). His misunderstanding of Plato’s words in the dialogue of Timaeus led to the development of the theory of void in the discussion of place. Muslim philosophers, especially Ibn Sina, criticized this theory while ignoring this historical mistake. One of the most important arguments in this regard is the overlap of dimensions and their realization without matter. Through criticizing Ibn Sina’s arguments, Fakhr al-Din Razi supported the theory of void. In this paper, the authors demonstrate that his objections to Ibn Sina’s arguments originate in his neglecting the principles of the Peripatetic philosophy, particularly, the impossibility of the realization of dimensions without matter.
ابن‌سينا، حسين بن عبدالله، الاشارات و التنبيهات، شرح خواجه نصيرالدين طوسي، قم، نشر البلاغه، 1375.#
ابن‌سينا، النفس من كتاب الشفاء، تصحيح حسن حسن‌زاده آملي، قم، مكتب الاعلام الاسلامي، 1417ق.#
ابن‌سينا، التعليقات، تصحيح عبدالرحمن بدوي، قم، مکتب الاعلام الاسلامي، 1404ق#
ابن‌سينا، الطبيعيات من الشفاء، تصحيح ابراهيم مدکور، قم، کتابخانه آيت‌الله مرعشي نجفي،1404ق.#
ابن‌سينا، المباحثات، تحقيق محسن بيدارفر، قم، انتشارات بيدار، ١٣٧١.#
ابن‌سينا، النجاة، تصحيح محمدتقي دانش پژوه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1379.#
ابن‌سينا، النجاة من الغرق في بحر الضلالات، تصحيح محمدتقي دانش پژوه، تهران، دانشگاه تهران، 1364.#
ابن‌سينا، رسائل، تصحيح محسن بيدارفر، قم، انتشارات بيدار،1400ق.#
ابن‌سينا، عيون الحكمة، تحقيق عبدالرحمن بدوي، بيروت، دارالقلم بيروت، 1980م.#
ارسطو، سماع طبيعي، ترجمه محمد حسن لطفي، تهران، نشر طرح نو، 1390.#
ارسطو، مابعدالطبيعه، ترجمه محمد حسن لطفي، تهران، نشر طرح نو، ۱۳۸۵.#
افلاطون، مجموعه آثار، ترجمه محمد حسن لطفي، تهران، انتشارات خوارزمي،۱۳۹۰.#
بهمنيار، التحصيل، تصحيح مرتضي مطهري، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1375.#
حلي، حسن بن يوسف، كشف المراد في شرح تجريدالاعتقاد، تصحيح حسن حسن‌زاده آملي، قم، مؤسسة النشر الإسلامي،1413ق.#
رازي، فخرالدين، الأربعين في أصول الدين، قاهره، مكتبة الكليات الأزهرية، ۱۹۸۶م.#
رازي، فخرالدين، المباحث المشرقيه، تصحيح محسن بيدارفر، قم، انتشارات بيدار، ۱۴۱۱ق.#
رازي، فخرالدين، المطالب العاليه من العلم الالهي، تصحيح سقا احمد حجازي، بيروت، دار الکتاب العربي، 1407ق.#
رازي، فخرالدين، شرح الاشارات والتنبيهات، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1384.#
رازي، فخرالدين، شرح عيون الحكمة، تحقيق محمد حجازي، تهران، مؤسسة الصادق، 1373.#
سبزواري، ملاهادي، شرح المنظومة، تصحيح حسن حسن‌زاده آملي، تهران، نشر ناب، ۱۳۷۹.#
سهروردي، شهاب‌الدين، مجموعه مصنفات شيخ‌اشراق، تصحيح و مقدمه هانري كربن و سيدحسين نصر و نجفقلي حبيبي، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، چ2، 1375.#
شهرزوري، شمس‌الدين، شرح حكمةالاشراق، تحقيق حسين ضيائي تربتي، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگي، 1372.#
شيرازي، قطب‌الدين، شرح حكمةالاشراق، تصحيح عبدالله نوراني و مهدي محقق، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي 1383.#
طباطبايي، سيدمحمد حسين، نهاية الحكمة، قم، مؤسسه النشر الاسلامي، بي‌تا.#
فارابي، ابونصر، الجمع بين رأي الحكيمين، تصحيح البيرنصري نادر، تهران، انتشارات الزهراء، 1405ق.#
فلوطين، تاسوعات افلوطين، ترجمه فريد جبر، بيروت، ناشرون، 1997م.#
فيض‌كاشاني، ملامحسن، اصول المعارف، تصحيح سيدجلال الدين آشتياني، قم، دفتر تبليغات اسلامي، 1375.#
کاپلستون، فردريک، تاريخ فلسفه، ترجمه سيد جلالالدين مجتبوي، تهران، شرکت انتشارات علمي فرهنگي، 1375. #
لاهيجي، عبدالرزاق بن علي، گوهر مراد، تحقيق زين‌العابدين قرباني لاهيجي، تهران، نشر سايه،1383.#
ملاصدرا، الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة، تصحيح، تحقيق و مقدمه مقصود محمدي؛ باشراف استاد سيدمحمد خامنه‌اي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا،1383.#
Barnes, Jonathon, Pre-Socratic Philosophers, 1979, Routledge & Kegan Paul Ltd, London and New York.#
Dillon, Jhon, The Heirs of Plato: A Study of the Old Academy (347–274 BC), Oxford University Press, New York, 2003. #
Duhem, Pierre, Plato’s Theory of Space and the Geometrical Composition of the Elements, Springer Science & Business Media Dordrecht, Boston, 1979. #
Lloyd, Gerson, The Cambridge Companion to Plotinus, London, Cambridge University Press, 2006.#
Osborne, Catherine, Pre-Socratic Philosophy: A Very Short Introduction, Oxford University Press, London, 2004. #
Plato, Republic, translated by Stanley Rosen, London, Yale University Press, 2005.#
Taylor, C. C. W., The Cambridge Companion to Pre-Socratic Philosophy, Cambridge University Press, 2006. #