سیر فلسفی ـ تاریخی معادلهاي واژة «هولة» ارسطويي
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
حجت الله عسکری زاده
1
(واحد علوم و تحقیقات تهران )
سید ابراهیم موسوی
2
(دانشگاه مفید )
مالک حسینی
3
(دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول: malek.hosseini@yahoo.com)
کلید واژه: هوله (ὕλη) ماده هیولی مادر مادینه ماتا ماتر ماتک مادک ارسطو ,
چکیده مقاله :
در این مقاله معادلهاي واژة هوله (ὕλη) ارسطويی بلحاظ ریشه‌شناسی و مفهومی در ترجمه‌های لاتین، عربی و فارسی مورد بحث و بررسی قرار گرفته و ارتباط این مفهوم با مفهوم «مادر» و جنس مادینه در زبان فارسی قدیم نشان داده شده است. بنظر میرسد مترجمان نخستین حکمت یونان، بدلیل ارتباطات مفهومی هوله با مفهوم مادر در نوشته‌های افلاطون و ارسطو، واژه‌یی را معادل هوله قرار داده‌اند که مشتق از معنای مادر و جنس مؤنث ميباشد. این موضوع از این جهت اهمیت خاص دارد که مفهوم «مادّۀ» فلسفی که از اندیشۀ ارسطو نشئت گرفته و امروزه رایج است و همچنين در علوم تجربی نقش مهمي دارد، بلحاظ سیر تاریخی و فلسفی ریشه در مفهوم مادر و جنس مؤنث دارد و همين موجب شده كه مترجمان نخستین آثار یونانی که در جستجوی معادلی برای هولة یونانی بوده‌اند، ویژگی ارتباط هوله با جنس مؤنث و مادر را لحاظ کرده و از آن اصطلاحی ساخته‌اند که بتواند معنای هوله یونانی را منتقل سازد. این سخن به این معنا نیست که هوله نشان‌دهندۀ اینست که در فلسفۀ ارسطو، همانند برخی باورهای اسطوره‌یی، جهان حاصل آمیزش نر و ماده است بلکه از این جهت معنا می‌یابد که در میان یونانیان قدیم، از جمله ارسطو و افلاطون، جنس مؤنث در تولد انسان و حیوان بعنوان پذیرندة صورت معرفی شده است.
In this paper, the authors examine and discuss the different equivalents of the Aristotelean term of hyle in Latin, Arabic, and Persianin terms of their etymological and conceptual features. Moreover, they try to reveal the relationship between this concept and the concept of mother and female gender in Old Persian. It seems that the early translators of Greek philosophy, because of the conceptual relationships between hyle and mother in the writings of Plato and Aristotle, chose some equivalents for hyle which derived from the meanings of mother and female gender. This is particularly important because the concept of philosophical matter which is rooted in Aristotle’s philosophy and is commonly used today, especially in empirical sciences, is rooted in the concepts of mother and female gender in terms of its historical and philosophical background. This has prompted the early translators of Greek philosophy who were looking for near equivalents for the Greek hyle to consider this relationship and create terms which could transfer the meaning of this word correctly. However, this does not mean that in Aristotle’s philosophy, similar to some mythological beliefs, hyle indicates that the world is the offspring of the intimacy of male and female elements. Rather, it means that among ancient Greeks, including Aristotle and Plato, the female gender has been introduced as the receptacle of form in the birth of human beings and animals.
کتاب سوم دینکرد (1384) ج2، ترجمه فریدون فضیلت، تهران: مهر آیین.
كتاب چهارم دينكرد (1393) ترجمه، واژه نامه و آوانویسی مریم رضایی، تهران: نشر علمی.
ابن‌سینا (1376) الالهیات من کتاب الشفا، تحقيق حسن حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌رشد (1377) تفسیر مابعدالطبیعه، سه جلدي، تهران: حکمت.
ارسطو (2007) فیزیک (الطبیعه)، ج1، ترجمة اسحاق بن حنین، تحقیق عبدالرحمان بدوی، قاهره: المرکز القومی للترجمة.
ارسطو (1392) متافیزیک (مابعدالطبیعه)، ترجمه شرف‌الدین خراسانی، تهران: حکمت.
حسینی زبیدی، محمدمرتضی (1414 ق) تاج العروس من جواهر القاموس، تحقيق علی هلالی، بیروت: دارالفکر.
دهخدا، علی‌اکبر (1352) لغتنامة دهخدا، ج41، تهران: دانشگاه تهران.
عمید، حسن (1376) فرهنگ فارسی عمید، ج2، تهران: امیرکبیر.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1407 ق) کتاب العین، ج8، قم: هجرت،
گاتری، دبیلیو کی سی (1375) تاریخ فلسفه یونان، ج2 و 3، ترجمه مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
Aristotles (1831). Aristoteles Latine. Accademia Regia Borussica.
Aristotles (1924). Metaphysics, translated by W.D. Ross. Oxford: Clarendon Press.
Aristotles (1933). Metaphysics, translated by Hugh Tredennick. Harvard University Press.
Aristotles. Metaphysics. translated by W. D. Ross, http://classics.mit.edu/Aristotle/metaphysics.1.i.html
Aristotles. On Generation and Corruption. translated by H. H. Joachim, http://classics.mit.edu/Aristotle/gener_corr.html
Burnet, J. (1903). Platonis Opera, Oxford University Press.
Burton, Strang, Rose-Marie Dechaine, and Eric Vatikiotis-Bateson (2012). Linguistics For Dummies, Canada.
George, Henry and Robert Scott (1882). Greek-English Lexicon. New York: American Book Company.
Grondin, Jean (2012). Introduction to Metaphysics: From Parmenides to Levinas, translated by Lukas suderstorm, New York: Columbia University Press.
https://www.britannica.com/science/matter
http://www.perseus.tufts.edu/
http://www.pub22.net/avilla/Metaphysics.html
http://www.pub22.net/avilla/Timaeus.html
https://en.wiktionary.org/wiki/materia
https://en.wiktionary.org/wiki/matter
https://en.wiktionary.org/wiki/mother
Leclerc, Ivor (2018). The Nature of Physical Existence, London: Routledge.
Lewis, Charlton (1890). An Elementary Latin Dictionary. New York: American Book Company.
Richardson, John, Francis Johnson, and Charles Wilkins (1998). Dictionary, Persian, Arabic and English: With a Dissertation On The Languages, Literature and Manners of Eastern Nations, Sang-e-Meel Publications.