تطور تاريخي و پيش¬انگاره¬هاي نظريه اصالت وجود در تحليل خواجه نصيرالدين طوسي
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
1 - دانشگاه بين¬المللي امام خميني (ره)
کلید واژه: خواجه طوسي تطور تاريخي پيش¬, انگاره اصالت يا اعتباريت وجود و ماهيت,
چکیده مقاله :
نظريه اصالت وجود يا ماهيت در انديشه هاي پيشاصدرايي هرچند داراي طرحي نظام مند نيست، اما استوار بر پيش‌انگاره هايي است که کشف آنها رويکرد انديشمندان مسلمان را در ترسيم مسئله روشن ميسازد. خواجه نصيرالدين طوسي، مواضع معرفتي خود را در برابر آن پيش انگاره ها تبيين کرده است. در اين جستار، به برخي از پيش انگاره هاي اصالت وجود يا ماهيت در تصويرسازي طوسي پرداخته شده است. براين اساس: 1) مسئله زيادت وجود و ماهيت و چگونگي آن، 2) شناساندن ارتباط وجود و ماهيت، 3) جايگاه تحقق اين ارتباط: خارج يا ذهن؟ و 4) مصداق سنجي تحليل ياد شده و تحقق داشت ماهيت و وجود در خارج يا تأکيد بر تحقق انحصاري يکي از آن دو، از اين پيشفرضها محسوب ميشود. طوسي با تحليلهاي خود در هريک از مواضع يادشده رويکردي اخذ ميکند که ميتوان همسويي يا عدم واگرايي او را با اصالت بخشي به وجود نشان داد. ازاينرو، هرچند نظريه اصالت وجود بعنوان يک مسئله براي طوسي مطرح نبود، اما پيش‌انگاره هاي معرفتي او درباب وجود و ماهيت سازگار با اين نظريه است. خط سير ارتباطي طوسي ـ صدرايي را ميتوان با تبيين مواضع طوسي درباب آن پيش‌انگاره ها و تأثير او بر ملاصدرا تحليل کرد.
The theory of the principiality of existence or quiddity lacks a systematic model in pre-Sadrian thoughts; however, it is based on certain presuppositions the discovery of which can illuminate Muslim thinkers’ approach to this problem. Khwajah Nasir al-Din Tusi has explained his epistemological ideas regarding these presuppositions. This paper deals with some of the presuppositions underlying the principiality of existence or quiddity as presented by Tusi. Some of them are as follows: 1) the problem of the addition of existence and quiddity and its quality; 2) detecting the relationship between existence and quiddity; 3) the mind or the outside as the place of the realization of this relationship, and 4) evaluating the referents of the mentioned analysis and the realization of quiddity and existence in the outside or emphasizing the exclusive realization of one of them. Through his analyses of each of these presuppositions, Tusi adopts an approach which can represent his agreement or disagreement with the principiality of existence. Accordingly, although the theory of the principiality of existence did not occupy his mind as a problem, his epistemological presuppositions regarding existence and quiddity are consistent with it. The development of the relationship between the ideas of Tusi and Mulla Sadra can be analyzed through explaining the former’s standpoints regarding the above-mentioned presuppositions and his influence over Mulla Sadra.
آشتياني، سيدجلالالدين، تعليقه شرح رساله المشاعر، در: لاهيجي، محمدجعفر، شرح رسالة المشاعر ملاصدرا، قم، مکتب الاعلام الاسلامي، چ2، 1360.#
آشتياني، سيدجلالالدين، شرح حال و آراي فلسفي ملاصدرا، قم، مرکز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چ3، 1378. #
آشتياني، سيدجلالالدين، هستي از نظر فلسفه و عرفان، قم، مرکز انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، چ3، 1376. #
ابن‌رشد، تفسير مابعدالطبيعه، تهران، انتشارات حکمت، 1377. #
ابن‌سينا، الهيات شفا، قم، منشورات مکتبة آية¬اله مرعشي نجفي، 1404ق. #
ابن‌سينا، تعليقات، قم، انتشارات بوستان کتاب،1381. #
ابن‌سينا، مباحثات، تحقيق محسن بيدارفر، قم، انتشارات بيدار، 1371. #
جوادي آملي، عبدالله، رحيق مختوم، مرکز نشر اسراء، ج1، چ3، 1386. #
الداماد الحسيني، محمدباقر، القبسات، باهتمام مهدي محقق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1367. #
رازي، فخرالدين، شرح الاشارات و التنبيهات، تهران، انجمن آثار و مفاخر، 1384. #
زنوزي، عبداللّه، لمعات الهية، مقدمة و تصحيح سيدجلالالدين آشتياني، تهران، انجمن فلسفه ايران، 1379. #
ذبيحي، محمد، فلسفه مشاء، انتشارات سمت، چ4، 1389. #
سبزواري، هادي، تعليقة اسفار، در: الأسفار الأربعة بيروت، داراحياء التراث العربي، الطبعة الرابعة،1410ق. #
فياضي، غلامرضا، هستي و چيستي در مکتب صدرائي، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1387. #
طوسي، نصيرالدين، اجوبة المسائل النصيريه، تصحيح عبدالله نوراني، تهران، پژوهشگاه علوم انساني، 1383. #
طوسي، نصيرالدين، تجريد الاعتقاد به همراه شرح آن: کشف المراد علامه حلي، تصحيح و تحقيق حسن‌زاده آملي، موسسه نشر اسلامي، 1427ق. #
طوسي، نصيرالدين، شرح اشارات، قم، نشر البلاغة، چ1، 1383. #
طوسي، نصيرالدين، مصارع المصارع، ، تحقيق حسن معزي، قم، کتابخانه آيت¬الله مرعشي، چ2، 1405ق. #
طوسي، نصيرالدين، نقد المحصل، بيروت، دارالاضواء، چ2، 1405ق. #
مطهري، مرتضي، اصول فلسفه و روش رئاليسم، تهران، انتشارات صدرا، چ11، 1386. #
مطهري، مرتضي، شرح مبسوط منظومه، تهران، انتشارات حکمت، ج1، چ5، 1367. #
ملاصدرا، الحکمة المتعالية في الاسفار الاربعة، بضميمه تعليقات سبزواري، تصحيح و تحقيق غلامرضا اعواني، باشراف و مقدمه استاد سيدمحمد خامنه‌اي، ويراستار مقصود محمدي، تهران، انتشارات بنياد حکمت اسلامي صدرا، ج1، چ1، 1383. #
يزدان¬پناه، يدالله، حکمت اشراق(گزارش، شرح و سنجش دستگاه فلسفي شيخ شهاب¬الدين سهروردي)، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چ1، 1389. #