پیوند میان «سوفیا» و «صوفی» در منابع و متون کهن بر پایۀ روایت ابوریحان بیرونی
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
1 - دانش آموخته دکتری فلسفه، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
کلید واژه: سوفیا, صوفی, حکمت, ابوریحان بیرونی, حرانیان, صابئیان, هرمس,
چکیده مقاله :
در این نوشتار، روایت ابوریحان بیرونی، دانشمند برجستة جهان اسلام در مورد پیوند میان «سوفیا» و «صوفی» را مقدمه یی برای آغاز بحث از حقیقت حکمت و فلسفه در متون کهن قرار داده ایم. اغلب محققان و پژوهشگران دورة جدید، ارتباطی میان اصطلاح صوفی و سوفیای یونانی لحاظ نمیکنند و منشأ اشتقاق لغوی صوفی را پشم، لباس پشمی و مانند آن، دانسته و ارتباط فلسفه و سوفیای یونانی را با تصوف و صوفی انکار میکنند. در این مقاله، در حد امکان منشأ حکمت و فلسفة یونان باستان را بر اساس منابع و متون کهن مورد توجه قرار میدهیم تا از رهگذر آن بتوانیم از دریچه‌یی دیگر به سوفیای یونانی بنگریم. اگرچه انگیزة آغاز این پژوهش ارتباط سوفیای یونانی و صوفی بنا بر ورایت ابوریحان بیرونی است اما هدف اصلی پژوهش سخن گفتن از حقیقت فلسفه و حکمت و منشأ آن بر اساس متون کهن است که به استناد آنها، میان حکمای بزرگ گذشتۀ اقوام مختلف ایران، یونان و هند، و عرفا و صوفیان پیوندی خاص برقرار میکند. سخن ابوریحان بیرونی در مورد ارتباط میان سوفیا و صوفی، نشانه ها و اشارات محکمی را در اینباره از منابع و متون قدیم بدست میدهد. ریشة پیوند سوفیای یونانی و صوفی در جهان اسلام را باید فراتر از تاریخ تصوف پس از اسلام دانست، بلکه باید آن را در سیر تاریخی حکمتی جستجو کرد که ریشه در اندیشه‌های حکمی یونان باستان، ایران قدیم، هند، و تفکرات حرانیان و مجوس و زرتشت و صابئین، و نیز ارتباط آنها با پیامبران الهی دارد.
This paper concerns the narrative by Abū Rayḥān al-Bīrūnī, the prominent scientist of the world of Islam, of the unity between Sophia and Ṣūfī as an introduction to the discussion of the truth of wisdom and philosophy in ancient texts. Most modern researchers do not see any relationship between Ṣūfī and the Greek Sophia and believe that Ṣūfī is lexically related to such words as wool and woolen garments. In fact, they deny the relationship of Greek philosophy and Sophia with Sufism and Ṣūfī. Here, the author has tried to explore the origin of philosophy and wisdom of ancient Greece based on ancient sources in order to view Greek Sophia from another perspective. This study mainly begins with the relationship between Greek Sophia and Ṣūfī based on al-Bīrūnī’s narrative; however, its main purpose is to speak of the truth of philosophy and wisdom and their origin based on ancient texts. Such sources establish a specific connection between the distinguished philosopher of various ethnic groups in Iran, Greece, and India, as well as between gnostics and Ṣūfīs. Abū Rayḥān al-Bīrūnī’s words concerning the relationship between Sophia and Ṣūfī provide a number of solid proofs in this regard in ancient texts and sources. The root of the unity of Greek Sophia and Ṣūfī in the Islamic world goes beyond the history of post-Islam Sufism. It should be, in fact, sought in the historical development of wisdom originating in the philosophical thoughts of ancient Greece, Iran, and India, the views and beliefs of Harranian, the Magi, Zoroastrians, and Sabians, and their relationship with the divine prophets.
منابع
ابن منظور ، محمد بن مکرم (1414 ق ) لسان العرب جلد 12 ، محقق ، میردامادی ، جمال الدین ، دار صادر بیروت
ارسطو(1392)، متافیزیک (مابعدالطبیعه )، ترجمه شرف الدین خراسانی، تهران، انتشارات حکمت
بیرونی ، ابوریحان (1403) ، تحقیق ما للهند ، مصحح احمد آرام ، نشر عالم الکتب، بیروت ، لبنان
بیرونی، ابوریحان (1390) آثار الباقیه عن القرون الخالیه، تصحيح عزیزالله علیزاده، انتشارات فردوس ، تهران ایران
جهانگیری محسن (1375)، محی الدین ابن عربی چهره برجسته عرفان اسلامی ، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم، تهران ، ایران
حسینی زبیدی ، محمد مرتضی (1414 ق ) تاج العروس من جواهر القاموس جلد 16 ، مصحح ، علی هلالی ، علی سیری ، دارالفکر بیروت ،
خواند میر ، غیاث‌الدین بن همام‌الدین (1372 ) ، مآثر الملوک؛ به ضمیمه خاتمة خلاصة الأخبار و قانون همایونی،مصحح هاشم محدث ، انتشارات رسا ، تهران، ایران
خواند میر ، غیاث‌الدین بن همام‌الدین،(1380 ) تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر جلد1 ، مصحح محمد دبیر سیاقی ، انتشارات خیام ، تهران، ایران
سجادی، سید ضیاء الدین (1388)، مقدمه ای بر مبانی عرفان و تصوف، انتشارات سمت ، چاپ پانزدهم ، تهران ، ایران
سهروردی یحیی بن حبش (1372)، مجموعه مصنفات شیخ اشراق، مصحح ، هانری کربن، نجفقلی حبیبی، حسین نصر، نشر وزارت فرهنگ و آموزش عالی ، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی ، تهران، ایران
شهرزوری محمد بن محمود ، (1372) شرح حکمه الاشراق، محقق ، حسین ضیایی ، نشر وزارت فرهنگ و آموزش عالی ، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی ، تهران، ایران
طبری ، محمد بن جریر (1378) تاریخنامه طبری جلد 1 ، مترجم محد بن محمد بن بلعمی ، مصحح محمد روشن ، انتشارات سروش ، تهران ، ایران
عسکری زاده ، حجت الله (1400) ، حکمت زرتشتی و آیین مجوس در منابع قدیم یونان و روم مجله تاریخ فلسفه ، سال 12 شماره 2 پاییز 1400 صفحه 34-17
کاپلستون، فردریک چارلز (1388)، تاریخ فلسفه جلد 1 (یونان و روم ) ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی
کاپلستون ، فریدریک چارلز (1393)، تاریخ فلسفه قرون وسطی جلد دوم ، ترجمه ابراهیم دادجو ، انتشارات سروش ، چاپ دوم ، تهران ، ایران ،
کاشانی عزالدین محمود (1367)، مصباح الهدايه و مفتاح الكفايه، مصحح جلال الدین همایی ، انتشارات هما ، تهران ، ایران
گاتری، دبیلیو کی سی (1375 )، تاریخ فلسفه یونان، جلد 1 مهدی قوام صفری، تهران، انتشارات فکر روز
ملاصدرا صدرالدین شیرازی ، محمد بن ابراهیم(1366)، شرح اصول کافی ، مصحح ، محمد خواجوی، نشر وزارت فرهنگ و آموزش عالی ، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی ، تهران، ایران
ملاصدرا صدرالدین شیرازی ، محمد بن ابراهیم(1371) عرفان و عارف نمایان ترجمه فارسی کسر اصنام الجاهلیه ، ترجمه محسن بیدار فرد ، انتشارات الزهرا چاپ سوم ، تهران ، ایران ،
نصیری، علی اکبر ، محمدرضا خانی، مریم (1395) ،بررسی تطبیقی وحدت وجود و موجود از نظر ابن عربی و اوپانیشادها، فصلنامه مطالعات شبه قاره ، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال هشتم شماره بیست و ششم بهار 1395 صفحه 148-127
همایی ، جلال الدین ، غزالی نامه ، کتاب فروشی فروغی ، طبع دوم ، چاپ افست مروی
The Apostolic Bible Polyglot, Translated by, Charles Vanderpool, Apostolic Press, 2006
https://biblehub.com/interlinear/apostolic/
Diogenes Laertius (1925). Lives of the Eminent Philosophers. trans. by R. D.Hicks. Cambridge: Harvard University Press.
Eusebius (1903), Preparation of the Gospels, translated by the Rev. Edwin Hamilton Gifford, Https://topostext.org
Eusebius, Chronography, translated by Robert Bedrosian from the only surviving version, Https://topostext.org
Graham (2010), Daniel W. The Texts of Early Greek Philosophy the Complete Fragments and Selected Testimonies of the Major Presocratics Part I Cambridge University Press
Liddell (1882), Henry George, Robert Scott, Greek English lexicon American Book Company
New York, Chicago, Cincinnati. entered according to Act of Congress, in the year 1882, by harper & brothers, In the Office of the Librarian of Congress, at Washington.
Plutarch of Chaeronea (1878), Quaestiones Convivales or Symposiacs The Moralia. ed. by W. Watson Goodwin. Https://topostext.org
Rollin (1873) Charles, Ancient History of The Egyptians, Carthaginians, Assyrians, Babylonians, Medes and Persians, Grecians, and Macedonians. Volume 1 , Cincinnati: Applegate, Pounsford & Co., Publishers,