تبیین نگرش غایتمدارانة فارابی نسبت به موسیقی
محورهای موضوعی : پیوند اندیشۀ فیلسوفان و مکاتب فلسفی با زمانه و شرایط اجتماعی و فکری
محسن حبيبي
1
(استادیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی )
سیدمحسن موسوی
2
(دانشجوي كارشناسي ارشد دانشگاه اديان و مذاهب، قم، ایران)
کلید واژه: فارابی موسیقی علت غایی صناعت شعر موسیقی کبیر سعادت,
چکیده مقاله :
نگرش خاصِ فارابی به موسیقی حكایت از اهمیت علت غایی برای موسیقی نزد وي دارد. در انديشة فارابي، موسیقی با اندیشة منطقی و فلسفة سیاسی مرتبط است و این ارتباط در نظام موسیقایی او مؤثر است. ارتباط موسیقی با منطق و سیاست از طریق غایت موسیقی برقرار میشود؛ به این نحو که صناعت شعری بعنوان بخشی از منطق، تعیین‌کنندة غایت موسیقی است و در طول این نسبت، با فلسفة مدنی (سیاست) نیز ارتباط پيدا ميكند. بازتاب این ارتباطها را میتوان در مباحث وي در باب تعریف موسیقی، مشخص کردن مبادی آن، منشأ شکلگیری موسیقی، انواع موسیقی و دسته‌بندي و رتبه‌بندي آلات موسیقی، تشخیص داد. فارابی با توجه به علت غایی در موسیقی و همچنین مبادی موسیقی که ریاضیات توان بررسی آنها را ندارد، در تحليل موسیقی از ریاضیات فاصله میگیرد. او علت غایی موسیقی را با علت غایی شعر که همان برانگیختن خیال برای نیل به سعادت نزد عموم است، برابر میداند و بدين ترتیب بر وجه محاکاتی موسیقی تأکید میورزد و موسیقی را از اینکه تنها امری سرگرم‌کننده باشد، خارج میکند. نگرش غایتمدارانه، نتایجی در رویکرد کلی فارابی نسبت به موسیقی در پی داشته که این مقاله به تبيين آنها پرداخته است.
Fārābī’s specific view of music reveals the teleological importance of music for him. In his philosophy, music is connected with logical thought and political philosophy, and this connection plays an effective role in his musical system. The relationship between music, logic, and politics is established through the end of music. That is, the genre of poetry, as a part of logic, determines the end of music and also develops a relationship with civil philosophy (politics) in the course of this relation in the view of Fārābī. The reflection of such relationships can be seen in the definition of music, specifying its principles and source of its formation, types of music, and the classification and ranking of musical instruments. Given the final cause of music and its principles, which mathematics is not capable of explaining, Fārābī distances himself from mathematics when analyzing music. He equates the final cause of music with that of poetry, which is the same provoking of imagination to attain happiness for all. In this way, he emphasizes the imitative aspect of music and defines it as something more than a tool for entertainment. The teleological view yields some consequences for Fārābī’s general approach to music, which are the focal points of this paper.
ابنسینا (۱۴۰۵) جوامع علم موسیقی شفاء؛ تصحيح یوسف ذكريا، قم: كتابخانه آيت‌الله مرعشی نجفی.
ارسطو (۱۳۹۷) اخلاق نیکوماخوس، ترجمة محمدحسن لطفی، تهران: طرح نو.
ارسطو (۱۳۶۹) دربارة نفس، ترجمة علیمراد داوودی، تهران: حکمت.
ارسطو (۱۳۴۹) سیاست، ترجمة حمید عنایت، تهران: کتب جیبی.
ارسطو (۱۳۹۳) فن شعر؛ ترجمة عبدالحسین زرین‌کوب، تهران: امیرکبیر.
افلاطون (۱۳۸۴) دوره آثار افلاطون، ترجمة محمدحسن لطفی، تهران: خوارزمی.
افلاطون (۱۳۸۸) جمهور، ترجمة فؤاد روحانی، تهران: علمی و فرهنگی.
انوار، سید عبدالله (۱۳۷۸) «مبانی موسیقایی فارابی»، کتاب ماه فلسفه، شماره۱۷.
برکشلی، مهدی (۱۳۸۹) اندیشههای علمی فارابی دربارة موسیقی (مجموعه سخنرانیها)، تهران: فرهنگستان هنر.
خوانساری، محمد (۱۳۹۱) دوره مختصر منطق صوری، تهران: دانشگاه تهران.
خورابه، کاوه (۱۳۹۶) «مبانی نظری موسیقی در جهان اسلام»، هنر در تمدن اسلامی، زیر نظر هادی ربیعی، تهران: سمت.
داوری اردکانی، رضا (۱۳۵۴) فلسفه مدنی فارابی، تهران: زر.
فارابی (۱۳۸۹) احصاء العلوم، ترجمة حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
فارابی (۱۴۱۳) الاعمال الفلسفیة، تصحيح جعفر آل ياسین، بیروت: دارالمناهل.
فارابی (۱۹۸۷) التنبیه علی سبیل السعادة، تصحيح سبحان خلیفات، عمان: الجامعة الاردنیة.
فارابی (۱۳۹۶) السیاسة المدنیة، ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
فارابی (۱۹۸۷م) المنطق عند الفارابی، تصحيح ماجد فخری، بیروت: دارالمنطق.
فارابی (۱۳۹۰)، المنطقیات الفارابی، تصحيح محمدتقی دانشپژوه، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
فارابی (۱۹۷۶م) الموسیقی الکبیر، تصحيح غطاس عبدالملک خشبه، القاهره: دارالکاتب العربی للطباعة و النشر.
فارابی (۱۳۶۱) اندیشههای اهل مدینه فاضله، ترجمة سیدجعفر شهیدی، تهران: طهوری.
فارابی (۱۳۸۸) فصول منتزعه،ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، تهران: سروش.
فارابی (۱۳۹۱) موسیقی کبیر، ترجمة آذرتاش آذرنوش، تهران: پژوهشگاه علوم اسلامی و مطالعات فرهنگی.
فخری، ماجد (۱۳۹۱) سیر فلسفه در جهان اسلام، ترجمة هیئت مترجمان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مراغی، عبدالقادر بن غیبی حافظ (۱۳۸۷) جامع الالحان، تهران: فرهنگستان هنر.
معارف، سیدعباس (۱۳۸۳) شرح ادوار صفیالدین ارموی، تهران: سورة مهر.
هالیول، استیون (۱۳۸۸) پژوهشی دربارة فن شعر ارسطو، ترجمة مهدی نصراله‌زاده، تهران: مینوی خرد.
Madian, Azza Abd al-Hamid. (1992). Language-Music Relation in al-Farabi's GRAND BOOK OF MUSIC. Cornell University.