بازتاب انديشه امشاسپندان در نظريه ارباب انواع شيخ اشراق
محورهای موضوعی : ریشه‌شناسی مکاتب و آراء فلسفی در ادوار قدیم و جدید
ناديا مفتوني
1
*
,
مرتضي درودي جوان
2
1 - دانشکده الهیات
2 - دانشگاه علامه طباطبايي
کلید واژه: امشاسپندان ارديبهشت شهريور اسفند خرداد امرداد شيخ اشراق,
چکیده مقاله :
اين پژوهش با بهره‌گيري از روش تحليل محتوا ميزان آثار و نشانه‌هاي مستقيم و غيرمستقيم پنج امشاسپند را در مجموعة مصنفات شيخ اشراق بررسي ميکند. پس از استقراء ويژگيهاي عمومي و اختصاصي امشاسپندان با رجوع به منابع و متون مزدايي مانند اوستا، بندهش و ساير متون علمي و تحليلي، به جستجوي اين ويژگيها در آثار سهروردي پرداخته، همة مواردي را که ضمن آنها بصراحت از اين امشاسپندان نامي بميان آمده و نيز تمامي مواردي که ويژگيهاي عمومي و اختصاصي امشاسپندان را دربردارند استخراج و شمارش کرديم و پس از محاسبة ميزان فراواني و بسامد ويژگيها و نشانه‌هاي هر يک از امشاسپندان به تحليل محتوايي و مفهومي آنها پرداختيم. بر اثر اين پژوهش، نتايج چندي بدست آمد که از آن ميان ميتوان به مشخص شدن تعداد اشارات مستقيم به امشاسپندان، نظم نسبي فراواني نشانه‌ها بر اساس ترتيب امشاسپندان، ذکر امشاسپندان پنجگانه بعنوان عقول عرضيه با نظر به کارکرد رب‌النوعي آنها، اجتماع قويترين نشانه‌ها در متون فارسي و در ضمن ياد‌کرد از قهرمانان اساطيري ايراني اشاره کرد.
Following the method of content analysis, this study explores the extent of the direct and indirect effects and signs of five amesha spenta in the collection of Suhrawardi’s works. In this process, after establishing the general and particular features of amesha spenta based on Zoroastrian sources, such as Avesta and Bandhesh, and other scientific and analytic texts, the authors have searched for them in Suhrawardi’s works. They have extracted and enumerated all the cases in which explicit references have been made to amesha spenta and their general and specific features. After calculating the frequency of the features and signs of each amesha spenta, they have provided a content and conceptual analysis for them. Among the findings of this study are determining the number of explicit references to amesha spenta and the relative order of the frequency of the signs based on the order of amesha spenta, referring to the five-fold amesha spenta as accidental intellects based on their archetypal functions, providing a collection of the strongest signs in Persian texts, and reminiscing about Iranian mythical heroes.
اعتماد مقدم، عليقلي، آيين و رسم‌هاي ايـرانيان بـاستان بـر بنياد شاهنامة فردوسي، تهران، ادارة کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، 2535.#
اکبري مفاخر، آرش، «هستي‌شناسي ديوان در حماسه‌هاي ملي بر پاية شاهنامة فردوسي»، کاوش‌نامة زبان و ادبيات فارسي، ش21، ص 61 ـ 88، 1389.#
امام، سيد محمد‌کاظم، فلسفه در ايران باستان و مـباني حـکمةالاشـراق و افکار و آثار و تاريخچه زندگاني سهروردي، تهران، بـنياد نيکوکاري نورياني، 1353.#
آموزگار، ژاله، تاريخ اساطير ايران، تهران، انتشارات سمت، 1385.#
آموزگار، ژاله؛ تفضلي، احمد، اسطوره زندگي زردشت، تهران، نشر چشمه، 1374.#
اوشيدري، جهانگير، دانشنامة مزديسنا، تهران، نشرمرکز، 1371.#
ايراني، دين‌شاه، فلسفة ايران باستان، چ پنجم، تهران، فروهر، 1361.#
بهار، مهرداد، اديان آسيايي، چ دوم، تهران، نشرچشمه، چ2، 1375.#
بهار، مهرداد، بندهش، تهران، انتشارات طوس، چ2، 1380.#
بهار، مهرداد، پژوهشي در اساطير ايران، چ6، تهران، نشر آگاه، 1386.#
بهار، مهرداد، جستاري چند در فرهنگ ايران، چ3، تهران، انتشارات فکر روز.#
بويس، مري، تاريخ کيش زرتشت، ترجمه همايون صنعتي‌زاده، چ2، تهران، انتشارات طوس، 1376.#
بويس، مري، زرتشتيان، باورها و آداب ديني آنها، ترجمه عسکر بهرامي، تهران، انتشارات ققنوس، چ9، 1386.#
بيروني، ابوريحان، آثـار البـاقيه، ترجمه اکبر داناسرشت صيرفي، چ6، تهران، کتابخانه خيام.#
پانوسي، استفان، تأثير فرهنگ و جهان‌بيني ايراني بر افلاطون، تهران، مؤسسه پژوهشي حکمت و فلسفه‌ي ايران، 1381.#
پورداود، ابراهيم، گاتاها، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1354.#
پورداود، ابراهيم، يشت‌ها، بکوشش ابـراهيم فـره‌وش، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ج1، چ3، 1356.#
ثاقب‌فر، مرتضي، شاهنامة فـردوسي و فلسفة تاريخ ايران، تهران، انتشارات معين، 1377.#
خورشيديان، اردشير، جهان‌بيني اشو زرتشت، پيام‌آور ايراني، تهران، فروهر، چ1، 1383.#
دوست‌خواه، جليل، گزارش و پژوهش اوستا، تهران، نشر مرواريد، چ10، 1385.#
ساموئل نيبرگ، هنريک، دين‌هاي ايران باستان، ترجمه سيف¬الدين نجم‌آبادي، تهران، مرکز ايـراني مطالعة فرهنگها، 1355.#
سجادي، سيد جعفر، شهاب الدين سهروردي و سيري در فـلسفة اشـراق، تهران، انتشارات فلسفه، 1363.#
سخايي، مژگان، «آموزة توحيد در دين زرتشتي»، حکمت سينوي، ش23، 1382.#
سرکاراتي، بهمن، «بنيان اساطيري حماسه ملي ايران»، فصلنامه دانشکدة ادبيات و علوم انساني تبريز، ش 125، 1357.#
سهروردي، شهاب‌الدين يحيي، مجموعة مصنفات شيخ اشراق، تصحيح نجفقلي حبيبي و هانري کربن، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، ج1ـ4، 1372.#
شريف، ميان محمد، تاريخ فلسفه در اسلام، تهران، مرکز نشر دانـشگاهي، ج2، 1365.#
شير خدايي، مليحه؛ قنبري، بخش‌علي، «نام‌هاي اهورامزدا در اوستا»، پژوهش‌نامة اديان، ش 12، پاييز1391.#
طباطبائي، سيد جواد، درآمدي فلسفي بر تاريخ انديشة سياسي در ايران، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1368.#
عاليخاني، بابک، «مسالک سبعه، حکمة الاشراق سهروردي»، جاويدان خرد، ش 10، 1388.#
عاليخاني، بابک، «هورقليا در نزد سهروردي»، جاويدان خرد، ش 15، 1389.#
عاليخاني، بابک، بررسي لطايف عرفاني در نصوص عتيق اوستايي، تهران، انتشارات هرمس، 1379.#
عفيفي، رحيم، اساطير و فرهنگ ايراني در نوشته‌هاي پهلوي، تهران، انتشارات توس، 1374.#
غفاري، محمد‌خالد، فرهنگ اصطلاحات آثار شيخ اشراق شهاب الدين سهروردي، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، 1380.#
قادري، حاتم؛ رستم‌وندي، تقي، «انديشة ايران‌شهري، مختصات و مؤلفه‌هاي مفهومي»، فصلنامة علوم انساني، س16، ش59، دانشگاه الزهرا، 1385.#
کربن، هانري، آفاق تفکّر معنوي در اسلام ايراني، ترجمه باقر پرهام، تهران، آگاه، 1371.#
کربن، هانري، تاريخ فلسفة اسلامي، ترجمه جواد طباطبايي، انجمن ايران‌شناسي فرانسه، انتشارات كوير، چ3، 1380.#
مجتبايي، فتح اللّه، شهر زيباي افلاطون و شاهي آرماني در ايران باستان، تهران، انجمن فرهنگ ايران باستان، 1352.#
مزداپور، کتايون، شايست ناشايست، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقيقات فرهنگي، 1369.#
معين، محمد، فرهنگ معين، تهران، انتشارات امير‌کبير، چ6، 1363.#
معين، محمد، مزديسنا و ادب پارسي، بکوشش مهدخت معين، تهران، دانشگاه تهران، چ4، 1384.#
مکنزي، ديويدنيل، فرهنگ کوچک زبان پهلوي، ترجمة مهشيد ميرفخرايي، تهران، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، چ1، 1373.#
مهر، فرهنگ، ديدي نو از ديني كهن، فلسفة زرتشت، تهران، انتشارات جامي، چ6، 1384.#
هينلز، جان، شناخت اساطير ايران، ترجمه ژاله آمـوزگار و احـمد تفضلي، تهران، نشرچشمه، چ3، 1373.#
وحيدي، حسين، «تداوم فلسفه باستاني ايران در دوران اسلامي». کاوه (مونيخ)، ش 68، 1357.#
Christian, AltiranischesWörterbuch, Berlin, Bartholomae, 1967.#