حکمت متعالیه سینوی؛ گذار ابن سینا از مشاء به متعالیه
محورهای موضوعی :
مصطفی مؤمنی
1
(دانشگاه علوم پزشکی نیشابور)
کلید واژه: تفکر سینوی حکمت متعالیه اصالت وجود حرکت جوهری تشکیک وجود ,
چکیده مقاله :
هر چند ابن‌سینا را فیلسوفی مشائی و «رئیس فلاسفه مشائی» در عالم اسلامی شناسانده اند ولی آیا چنین خوانشی از تفکر وی مقرون به صواب تام است؟ صحیح است که آثار مفصل وی بر طریقه مشائی نگاشته شده است، ولی آیا نمیتوان در همان آثار نشانه هایی از عبور و گذار شیخ از تفکر مشائی محض نمایان ساخت؟ ابن‌سینا نه فیلسوفی مشائی باقی مانده و نه بر سیره مشائین تا به آخر حیات خویش مشی نموده است. وی با بیان اصطلاح «حکمت متعالیه» و ارجاع طالبان درک حقایق برای فهم دقیق حقایق به آن، هویت خویش را سامانی تام بخشید که این حکمت در تفکر صدرایی به اوج خود رسید. نگارنده در پی تبیین دیدگاه «تعالی تفکر سینوی» است که در آن به ردیابی و ریشه‌یابی مبانی حکمت متعالیه ملاصدرا در تفکر ابن سینا پرداخته ميشود و این اصول را در آثار و عبارات شیخ نمایان میسازد؛ هرچند مشغلة سیاسی و عمر کوتاه شيخ، مجال برهم نهشتی نو از این اصول را به وی نداد، ولی زمینه را برای تحقق چنین نظامی در تفکر پسینیان خود هموار ساخت.
Although Ibn Sīnā has been frequently introduced as a Peripatetic philosopher and the “Master of Peripatetic Philosophers” in the world of Islam, one might wonder if such a reading of his philosophy is absolutely correct. Undoubtedly, his major works have been written on the basis of the principles of Peripatetic philosophy. However, the question is whether one can find some indications of his departure from this school of philosophy in the same works. Ibn Sīnā neither remained a Peripatetic philosopher nor followed Peripatetic thoughts to the end of his life. Through coining the term “Transcendent Philosophy” for his own school and inviting the seekers of truths to follow it in order to have an accurate grasp of what they sought for, Ibn Sīnā added a completely new dimension to his identity. Finally, the Transcendent Philosophy reached its peak of development in Sadrian thoughts. Here, the author intends to explain the “transcendence of Sinian philosophy” and, at the same time, trace the roots of the principles of the Transcendent Philosophy in Sinian philosophy and highlight them in his works and words. Although the political occupations of Ibn Sīnā and his short life did not allow him to provide a new synthesis of such principles, he managed to pave the way for the creation of the Transcendent Philosophy by his successors.
ابراهیمی دینانی، غلامحسین (1393) سخن ابن‌سینا و بیان بهمنیار، تهران: مؤسسه حکمت و فلسفه.
ابن‌سینا (1376) الهیات شفا، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌سینا (1400ق ) مجموعه رسائل، قم: بیدار.
ابن‌سینا (1404ق) التعلیقات، تصحیح عبدالرحمن بدوی، بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی.
ابن‌سینا (1371) المباحثات، قم: بیدار.
ابن‌سینا (1363) المبدأ و المعاد، باهتمام عبداللّه نورانی، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی، دانشگاه مگ‌گیل با همکاری دانشگاه تهران.
ابن‌سینا (1376) الهیات شفا، تصحیح حسن حسن¬زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌سینا (1404ق) الشفا، المنطق، تحقیق سعید زاید، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
ابن‌سینا (1375) النفس، تحقیق حسن حسن‌زاده آملی، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌سینا (1405 الف) منطق المشرقیین، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌سینا (1405ب) قصید المزدوجه فی المنطق (ضمن منطق المشرقیین)، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
ابن‌سینا (1404ق) الشفا، الطبیعیات، تحقیق سعید زاید، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
آشتياني، سيدجلال¬الدين (1378) شرح حال و آراء فلسفي ملاصدرا، قم: دفتر تبليغات اسلامي.
آشتياني، سيدجلال¬الدين (1382) شرح مقدمه قيصري، قم: بوستان كتاب.
بهشتی، احمد (1382) غایات و مبادی (شرح نمط ششم اشارات)، قم: بوستان کتاب.
جمعی از نویسندگان (1390) درآمدی بر تاریخ فلسفه اسلامی، تهران: انتشارات سمت.
جوادي آملي، عبدالله (1376) رحيق مختوم، قم: اسراء.
جهانگیری، محسن (1383) «عرفان ابن¬سینا یا نظر ابن¬سینا درباره عرفان»، نشریه فلسفه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، دوره 32، شماره2.
خامنه¬ای، سیدمحمد (1383) حکمت متعالیه و ملاصدرا، تهران: بنیاد حكمت اسلامي صدرا.
ژیلسون، اتین (1389) تاریخ فلسفه مسیحی در قرون وسطی، ترجمه رضا گندمی نصرآبادی، تهران: دانشگاه ادیان و مذاهب.
سادات، باران؛ کوچنانی، قاسمعلی (1393) «معنا و مفهوم حکمت مشرقی ابن‌سینا»، فصلنامه علمی - پژوهشی دانشگاه، قم: شماره60.
سبزواری، هادی (1413ق) شرح المنظومه، تصحیح حسن حسن‌زاده آملی، تهران: نشر ناب.
سبزواری، هادی (1360) شرح غرر الفرائد، باهتمام مهدي محقق، تهران: دانشگاه تهران.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1375) شرح الاشارات و التنبیهات، تهران: مطبعه حیدری.
شریف،م.م. (1365) تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه جمعی از مترجمان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
فاخوری، حنا؛ الجر، خليل (1383) تاریخ فلسفه در جهان اسلامی، ترجمه عبدالحميد آیتی، تهران: علمی فرهنگی.
فنا، فاطمه (1392) ابن¬سینا پژوهی، (مجموعه مقالات)، تهران: خانه کتاب.
قوام صفری، مهدی (1383) «اشکال معروف وجود ذهنی را ابن‌سینا حل کرده است نه ملاصدرا»، مقالات و بررسیها، شماره83.
کربن، هانری (1387) ابن¬سینا و تمثیل عرفانی، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران: نشر جامی.
کرد فیروزجایی، یارعلی (1393) حکمت مشاء، قم: مجمع عالی حکمت اسلامی.
محمدرضایی، محمد؛ سعادت، احمد(1389) «رویکرد اشراقی ابن‌سینا در هستی‌شناسی»، مجله معرفت فلسفی، شماره27.
ملاصدرا (1981) الاسفار الاربعة، بيروت: دار الاحياء التراث العربي.
ملاصدرا (1382) الشواهد الربوبیه، تصحیح سيدجلال‌الدين آشتیانی، قم: بوستان کتاب.
ملاصدرا (1361 الف) العرشیه، تصحیح غلامحسین آهنی، تهران: مولی.
ملاصدرا (1361ب) المشاعر، تهران: کتابخانه طهوری.
ملاصدرا (1378) رساله حدوث، تصحیح سیدحسین موسویان، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
ملاصدرا (1352) رسائل فلسفی، تصحیح سیدجلال¬الدین آشتیانی، مشهد: دانشگاه مشهد.
مطهري، مرتضي (1371) آشنایی با علوم اسلامی، تهران: انتشارات صدرا.
مؤمنی، مصطفي(1394) «تأملی در اصالت ماهیتی بودن شیخ اشراق»، مجله آموزه‌های فلسفه اسلامی، شماره16.
مؤمنی، مصطفي (1393) اتحاد عاقل و معقول در چنبره تعالی تفکر سینوی، پژوهشهای هستی‌شناختی، شماره6.
نجاتی، محمد (1392الف) «جستجوی نخستین بارقه‌های حرکت جوهری در تفکر سینوی»، حکمت معاصر، شماره7.
نجاتی، محمد (1392ب) «نخستین بارقه¬های تجرد خیال در حکمت سینوی»، آموزه‌های فلسفه اسلامی، شماره13.
نصر، سیدحسین (1389) سه حکیم مسلمان، ترجمه احمد آرام، تهران: امیرکبیر.
نصر، سیدحسین (1383الف) تاریخ فلسفه اسلامی، تهران: حکمت.
نصر، سیدحسین (1383ب) سنت عقلانی اسلامی در ایران، ترجمه سعید دهقانی، تهران: قصیده¬¬سرا.
نصر، سیدحسین (1382) صدرالمتألهین شیرازی و حکمت متعالیه، ترجمه حسین سوزنچی، تهران: دفتر نشر سهروردی.