تأثیر حكمت زرتشتی بر فلاسفۀ پيش سقراطيان و افلاطون
محورهای موضوعی : پیوند اندیشۀ فیلسوفان و مکاتب فلسفی با زمانه و شرایط اجتماعی و فکری
رضا امیری
1
(مؤسسه آموزشي پژوهشي امام خميني )
کلید واژه: حكمت افلاطون زرتشت پيش سقراطيان ,
چکیده مقاله :
شباهتهاي بسياري ميان انديشه‌هاي فلسفي حكماي پيش سقراطيان و تعاليم زرتشت كه از تقدم زماني برخوردارند، وجود دارد كه حاكي از آشنايي اين انديشه‌ها با آموزه‌هاي زرتشت بر اثر مراودت يونانيان با ملل شرقي بويژه ايرانيان است. پرسشي كه نوشتار حاضر در پي تبيين صحت و سقم آن است كه با روش تطبيقي مورد كاووش و بررسي قرار دهد، اين است كه آموزه‌هاي زرتشت چه تأثيري بر انديشه پيش سقراطيان داشته است؟ نتيجه پژوهش نشان ميدهد كه انديشمنداني همچون تالس، فيثاغورس، امپدوكلس و بويژه افلاطون ديدگاههاي خود را با تأثيرپذيري از انديشه ايراني تدوين كرده‌اند؛ از جمله مفاهيمي چون مشاركت، ثنويت، پادشاه ـ فيلسوف نزد افلاطون و نيز انديشه‌هاي فيثاغورس دربارة روح و اعداد.
There are several similarities among the philosophical thoughts of pre-Socratic sages and the preceding Zoroaster’s teachings. Such similarities indicate the familiarity of Greek philosophers with Zoroaster’s teachings through their contacts with eastern nations, particularly Iranians. In this paper, following a comparative method, the author intends to provide an answer to the question of how Zoroaster’s teachings influenced pre-Socratic philosophies. The findings of this study demonstrate that some thinkers such as Thales, Pythagoras, Empedocles, and, particularly, Plato developed their views under the influence of Iranian philosophical thoughts. In this regard, reference can be made to some concepts including partnership, duality, Plato’s king-sage, and Pythagoras’ views regarding spirit and numbers.
آشتیانی، جلال‌الدین (1371) زرتشت، مزدیسن او حکومت، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ6.
آموزگار، ژاله (1357) اسطوره زندگی زرتشت، تهران: نشر چشمه، چاپ3.
آموزگار، ژاله (1380) تاريخ اساطيري ايران، تهران: سمت، چاپ4.
ابن اثير، عزالدين (1374) تاريخ کامل، ترجمه حسين روحاني، تهران: انتشارات اساطير، جلد1، چاپ2.
ابن¬ فاتك (1958م) مختارالحكم و محاسن الكلم، مادريد: مطبعة المعهد المصري للدراسات الاسلاميه.
ابن نديم، محمد (1350) الفهرست، تهران: بي‌نا.
ارسطو، (1366) متافیزیک، ترجمه شرف‌الدین خراسانی، تهران: نشر گفتار، چ1.
اشپيگل و ديگران (1343) عصر اوستا، ترجمه مجيد رضي، تهران: مؤسسه انتشارات آسيا.
اشكوري، قطب‌الدين (1380) محبوب القلوب، تاريخ حكماي پيش از اسلام، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، چاپ 1.
اصفهاني، حمزه (1346) تاريخ پيامبران و شاهان (سني ملوک الارض و الانبياء)، جعفر شعار، تهران: انتشارات بنياد فرهنگ ايران.
افلاطون (1380) دوره آثار افلاطون، ترجمه محمد حسن لطفی و ديگران، تهران: انتشارات خوارزمی، جلد1 و 2 و 3، چاپ3.
اوستا، جلیل دوستخواه (1374) تهران: انتشارات مروارید، جلد1، چاپ2.
اهوری، محمد اقبال (1357) سیر فلسفه در ایران، آریانپور، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ4.
ايرانشهر، كاظم¬زاده (1350) اصول‌اساسي روانشناسي، انسان و ماهيت و تكامل او، تهران: انتشارات اقبال، چاپ3.
ايراني، دینشاه (1311) پرتوی از فلسفه ایران باستان، بمبئي: انتشارات انجمن زرتشیان ایرانی.
بدوي، عبدالرحمن (1353) افلاطون في الاسلام، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامي دانشگاه مك‌گيل.
بديع، اميرمهدي (1382) يونانيان و بربرها، روي ديگر تاريخ، مرتضي ثاقب‌فر، تهران: انتشارات توس، جلد1، چاپ1.
برن، ژان (1374) سقراط، ترجمه ابوالقاسم پورحسيني، تهران: انتشارات علمي و فرهنگي.
بريه، اميل (1347) تاريخ فلسفه، تهران: مركز نشر دانشگاهي، جلد1، چاپ2.
بناکتی، فخرالدين ابوسليمان (1348) تاريخ بناکتي، روضة اولي الالباب في معرفة التواريخ و الانساب، تهران: انتشارات انجمن آثار ملي.
بنونيست، اميل (1354) دين ايراني برپايه متنهاي مهم يوناني، ترجمه بهمن سركاراتي، تهران: انتشارات فرهنگ ايران، چاپ2.
بهار، مهرداد (1352) اساطير ايران، تهران: بنياد فرهنگ ايران.
بيروني، ابوريحان (1363) آثار الباقيه، اکبر دانا‌سرشت، تهران: انتشارات اميرکبير، چاپ30.
پانوسي، استفان (1398) تأثير فرهنگ و جهان‌بيني ايراني بر افلاطون، تهران: انتشارات انجمن شاهنشاهي فلسفه ايران.
پورداوود (2535) فرهنگ ايران باستان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ2.
پيرنيا، حسن (1377) عصر اساطيري تاريخ ايران، تهران: انتشارات هيرمند، چاپ1.
ثعالبي، ابي‌منصور (1963م) تاريخ غررالسير، تهران: مکتبة الاسدي.
حلاج (1999م) اخبارالحلاج، تحقيق لوي ماسنيون، بي‌جا: المنشورات الجمل.
دهخدا، علي‌اکبر (1373) لغت‌نامه، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران: جلد 5، چاپ1.
رضی، هاشم (1379) حکمت خسروانی، تهران: انتشارات بهجت، چاپ1.
رضی، هاشم (1380) زرتشت پیامبر باستان، تهران: انتشارات بهجت، چاپ1.
زنجاني، محمود (1380) تاريخ تمدن ايران باستان، تهران: آشيانه کتاب، چاپ1.
زنر، رابرت چارلز (1384) طلوع و غروب زردتشتی‌گری، ترجمه تیمور قادری، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ1.
سجستاني منطقي، ابوسليمان (1974م) صوان الحكمه و ثلاث رسائل، تهران: انتشارات بنياد فرهنگ ايران.
سزگين، فؤاد (1412ق) تاريخ التراث العربي، ترجمه عبدالله حجازي، قم: کتابخانه عمومي آيةالله العظمي مرعشي نجفي، جلد4، چاپ2.
سهروردي، شهاب‌الدين يحيي (1380) مجموعه مصنفات شيخ اشراق، تهران: پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي، جلد2.
شاهرخ، کیخسرو (1380) زرتشت پیامبری که از نو باید شناخت (فروغ مزدیسنی)، تهران: انتشارات جامی، چاپ1.
شرف، شرف‌الدين (1370) نخستين فيلسوفان يونان، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامي، چاپ 2.
شهرزوري، محمد (1365) نزهة‌الارواح و روضة‌الافراح (تاريخ‌الحكماء)، مقصود علي تبريزي، چاپ 1.
شهرستاني، ابوالفتح محمد (1335) الملل و النحل، افضل‌الدين صدر تركه اصفهاني، تهران: انتشارات اقبال، چاپ2.
شهرستاني، ابوالفتح محمد (1402ق) الملل و النحل، بيروت: دارالمعرفه، جلد2.
شیمل، آنه ماری (1376) تبیین آیات خداوند، نگاهی پدیدار‌شناسانه به اسلام، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ1.
صاعد اندلسي، قاضي (1376) التعريف بطبقات الامم، تهران: انتشارات هجرت، چاپ1.
طبري، محمد (1352) تاريخ طبري (تاريخ الرسل و الملوک)، ترجمه ابوالقاسم پاينده، بي‌جا: انتشارات بنياد فرهنگ ايران، جلد1.
عطايي، اميد (1377) آفرينش خدايان، راز داستانهاي اوستايي، تهران: مؤسسة انتشارات عطايي، چاپ1.
عفيفي، رحيم (1374) اساطير و فرهنگ ايران در نوشته‌هاي پهلوي، تهران: انتشارات توس، چاپ1.
غزالي، امام محمد (1367) بضحة الملوک، تهران: مؤسسه نشر هما، چاپ4.
قزويني، شرف‌الدين حسين (1383) المعجم في آثار ملوک العجم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگي، چا پ1.
قفطي، جما‌الدين (1371) تاريخ‌الحكماء، مترجم نامعلوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کريتس، وستاسرخوش (1373) اسطوره‌هاي ايراني، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز، چاپ 1.
کريستين سن، آرتور (1336) کيانيان، ترجمه ذبيح‌الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
كاپلستون، فردريك (1368) تاريخ فلسفه يونان و روم، ترجمه جلال‌الدين مجتبوي، تهران: انتشارات سروش، جلد 1، چاپ2.
كرشنتزو، لوچانو (1377) فيلسوفان بزرگ يونان باستان، ترجمه عباس باقري، تهران: نشر ني، چاپ 1.
گاتري (1375) تاريخ فلسفه يونان، ترجمه مهدي قوام‌صفري، تهران: انتشارات فكر روز، جلد 1 و 3، چاپ 1.
گاتها سرودهای زرتشت (1351) موبد فیرزو آذر گشتاسب، بی‌جا: سازمان انتشارات فروهر.
گمپرتس، تئودور (1375) متفكران يوناني، ترجمه محمدحسين لطفي، تهران: انتشارات خوارزمي، جلد1، چاپ1.
گورمن، پيتر (1366) سرگذشت فيثاغورث، ترجمه پرويز حكيم هاشمي، تهران: نشر مركز، چاپ1.
گیمن، دوشن (1378) اورمزد و اهريمن، ماجراي دوگانه باوري در عهد باستان، ترجمه عباس باقري، تهران: نشر پژوهش فرزان روز، چاپ1.
گيمن، دوشن (1383) واكنش غرب در برابر زرتشت، ترجمه تيمور قادري، تهران: انتشارات اميركبير، چاپ1.
مستوفي، حمدالله (1339) تاريخ گزيده، تهران: انتشارات اميرکبير.
مسعودی، ابوالحسن علی (1349) التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مصاحب، غلامحسين (1380) دايرةالمعارف فارسي، تهران: انتشارات اميرکبير، جلد 1، چاپ2.
مقدسي، مطهربن طاهر (1374) آفرينش و تاريخ، ترجمه محمدرضا شفيعي کدکني، تهران: نشر آگه، چاپ 1.
منصوری، ذبیح الله (1378) سرزمین جاوید، تهران: انتشارات زرین، جلد1، چاپ1.
موله، ماريژان (1377) ايران باستان، ترجمه ژاله آموزگار، تهران: انتشارات توس، چاپ5.
مهر، فرهنگ (1374) دیدی نو از دین کهن، فلسفه زرتشت، تهران: چاپ2.
مهرآبادي، ميترا (1380) تاريخ کامل ايران باستان، تهران: افراسياب، چاپ1.
ميرخواند (1380) تاريخ روضة الصفا في سيرة الانبياء و الملوک و الخلفا، تهران: انتشارات اساطير، جلد2، چاپ1.
نير نوري، حميد (1379) سهم ايران در تمدن جهان، تهران: انتشارات فردوس، چاپ1.
نیولی، گراردو (1381) زمان و زادگاه زرتشت، پژوهش درباره مزدایی‌گری، ترجمه منصور سید سجادی، تهران: انتشارات آگه، چاپ1.
وحیدی، حسین (1376) شهر روشن زرتشت در گزارش گاتها، تهران: انتشارات فرزین، چاپ2.
وحیدی، حسین (1380) نبرد تاريکي و روشنايي (سرآغاز فرهنگ و تمدن در ايران باستان)، تهران: مؤسسه انتشارات اميرکبير، چاپ1.
ورنر، شارل (1347) حكمت يونان، بزرگ نادرزاده، تهران: انتشارات زوار.
ويدن گرن، گئو (1381) جهان معنوي ايراني از آغاز تا اسلام، ترجمه محمود کندري، تهران: چاپ 1.
هرمس (1384) «هرمتيكا» در: حكمت مفقوده فرعونان؛ گزيده‌هايي از متون هرمسي، تيموتي فرك، ترجمه فريدالدين رادمهر، تهران: نشر مركز، چاپ1.
هگل، گئورک ویلهلم (1379) عقل در تاریخ، ترجمه حمید عنایت، تهران: انتشارات شفیعی، چاپ 1.
هیدجی، ملامحمد (1365) تعلیقه الهیدجی علی المنظومه و شرحها، تهران: مؤسسه اعلمی، چاپ 1.
هینلز، جان (1373) شناخت اساطير ايران، ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلي، تهران: نشر چشمه، چاپ 3.
Afnan, Ruhi Muhsen (1965) Zoroaster’s in Fluence on Greek Thought, New York, philosophical library, Inc.
Barnes, Jonathan (2001) Early Greek Philosophy, London, Penguin Books, Second Published.
Higgimson, Timothy (1987) Greek Attitudes to Persian Kingship Down to the Time of Xenophon, Oxford University.
Friedlander, paul (1958) Plato, New York
Higginson, Timothy (1987) Greek Attitudes to Persian kingship Down to the Time of Xenophon, University of Oxford.